Eric Wilson: Welina. Nui a hewahewa ka poʻe ma hope o ka haʻalele ʻana i ka ʻahahui o nā hōʻike a Iēhova e lilo i ka hilinaʻi ʻole i ke Akua a kānalua i ka ʻōlelo a ka Baibala i kāna ʻōlelo e alakaʻi iā mākou i ke ola. He kaumaha loa kēia no ka mea ʻo ka hana hewa ʻana a nā kāne iā mākou ʻaʻole pono e lilo mākou i ka hilinaʻi ʻole i ko mākou makua kāne lani. Eia nō naʻe, pinepine pinepine ia, no laila i kēia lā ua noi wau iā James Penton he loea i ka mōʻaukala hoʻomana e kūkākūkā i ke kumu o ka Baibala e like me mākou i kēia lā, a no ke aha mākou e hilinaʻi ai he ʻoiaʻiʻo kāna ʻōlelo. i kēia lā e like me ka wā i kākau mua ʻia ai.

No laila me ka makemake ʻole, e hoʻolauna wau iā Prof. Penton.

ʻO James Penton: I kēia lā, e kamaʻilio wau e pili ana i nā pilikia o ka hoʻomaopopo ʻana i ka Baibala maoli. No nā hanauna i loko o ka honua Protestant ākea, ua paʻa ka Baibala i ke kumu kiʻekiʻe no ke aha ʻo ka hapa nui o nā Karistiano. Ma waho o kēia, ua maopopo he nui i nā puke 66 o ka Baibala Protestant ka ʻōlelo a ke Akua a me kā mākou inerrant, a hoʻohana pinepine lākou i ka lua o Timoteo 3, 16 a mākou e heluhelu ai, "Ua hāʻawi ʻia nā Palapala Hemolele āpau e ka hoʻoulu a ke Akua. A he mea maikaʻi ia no ke aʻo ʻana, no ka pāpā ʻana, no ka hoʻoponopono ʻana, a no ke aʻo ʻana i ka pono, i hemolele ai ke kanaka o ke Akua, i mākaukau pono ai hoʻi i nā hana maikaʻi a pau.

Akā ʻaʻole kēia e ʻōlelo he inerrant ka Baibala. I kēia manawa, ʻaʻole i manaʻo ʻia ka Baibala ma ke ʻano he kumu hoʻokahi wale nō o ka mana e ola ai nā Kristiano. ʻO ka ʻoiaʻiʻo, hoʻomanaʻo wau i koʻu wā kamaliʻi ma Western Canada e ʻike nei i nā pou Katolika Roma, nā ʻōlelo i ka hopena, 'ua hāʻawi ka hale pule iā mākou i ka Baibala; ʻaʻole hāʻawi ka Baibala iā mākou i ka hale pule. '

Pēlā nō ka mana e unuhi a hoʻoholo i ke ʻano o nā huaʻōlelo i loko o ka Baibala i waiho wale ʻia me ka hale pule o Roma a me nā pontiff. Eia naʻe naʻe, ʻo ka pīhoihoi, ʻaʻole i lawe ʻia kēia kūlana ma ke ʻano he dogma a hiki i ka hala ʻana o ka Protestant Reformation ma ka ʻAha Katolika o Trent. No laila, pāpā ʻia nā unuhi Protestant ma nā ʻāina Katolika.

ʻO Martin Luther ka mea mua i ʻae i nā mea āpau i nā puke he 24 o ka Palapala Hemolele Hebera, ʻoiai ua hoʻonohonoho ʻo ia i nā ʻano ʻokoʻa ma mua o ka poʻe Iudaio a no ka mea ʻaʻole ʻo ia i nānā i nā kāula liʻiliʻi he 12 i hoʻokahi puke. No laila, ma ke kumu o ka 'sola scriptura', ʻo ia ka 'Palapala Hemolele wale nō ke aʻo ʻana', hoʻomaka ʻo Protestantism e nīnau i nā aʻo Katolika he nui. Akā ua paʻakikī ʻo Lotero iā ia iho i kekahi mau puke o ke Kauoha Hou, ʻo ia hoʻi ka puke a Iakobo, no ka mea ʻaʻole ia i kūpono me kāna aʻo o ke ola ma o ka hilinaʻi wale nō, a no kekahi manawa ka puke o Revelation. Eia nō naʻe, ua unuhi ʻia ko Lutera unuhi ʻana i ka Baibala i loko o Kelemania i kumu no ka unuhi ʻana o ka Palapala Hemolele i nā ʻōlelo ʻē aʻe kekahi.

ʻO kahi laʻana, ua hoʻohuli ʻia ʻo Tindall e Luther a hoʻomaka i ka unuhi Pelekane o ka Palapala Hemolele a hoʻokumu i ke kumu no nā unuhi Pelekane ma hope, e like me ka King James a i ʻole ka Mana Kuʻuna. Akā e hoʻolōʻihi mākou i kahi manawa e hana ai i kekahi mau hiʻohiʻona o ka mōʻaukala o ka Baibala ma mua o ka Reformation i ʻike ʻole ʻia.

ʻO ka mea mua, ʻaʻole maopopo iā mākou no ke aha a i ʻole e ka poʻe Hebera Baibala i kanona mua ʻia ai a i ʻole nā ​​puke e hoʻoholo ʻia e hoʻokomo ʻia i loko. ʻOiai he ʻike maikaʻi kā mākou i loko o ke kenekulia mua o ke au Karistiano, pono e ʻike ʻia akā ʻo ka nui o ka hana i ka hoʻonohonoho ʻana ua hana ʻia ma hope koke iho o ka hoʻi ʻana o nā Iudaio mai ka lawe pio ʻana o Babulona, ​​i hana ʻia ma 539 BC a i ʻole. koke mahope. ʻO ka hapa nui o ka hana o ka hoʻohana ʻana i kekahi mau puke i ka Baibala Iudaio i hāʻawi ʻia i ke kahuna a me ka mea kākau ʻōlelo ʻo ʻEzera nāna i koʻikoʻi ka hoʻohana ʻana o ka Torah a i ʻole ʻelima mau puke o nā Baibala Iudaio a me nā Baibala Karistiano.

I kēia manawa e hoʻomaopopo mākou i ka hoʻomaka ʻana ma kahi o 280 BC, ka heluna nui o nā Iudaio e noho ana ma Alexandria, ua hoʻomaka ʻo ʻAigupita e unuhi i ka Palapala Iudaio Iudaio i ka Helene. Ma hope o nā mea āpau, ʻaʻole hiki i ka nui o kēlā mau Iudaio ke ʻōlelo hou i ka Hebera a me ka Aramaic i ʻōlelo ʻia i loko o ka mea i kēia lā ʻIseraʻela. ʻO ka hana a lākou i hana ai, ua kapa ʻia ka mana Septuagint, a ua lilo ia i mana hou loa ʻia o ka Palapala Hemolele i loko o ka New Christian New Testament, ma kahi o nā puke e lilo i canonized ma ka Baibala Iudaio a ma hope ma ka Protestant Bible. . Ua hoʻohui nā mea unuhi o ka Septuagint i kekahi mau puke ʻehiku i hōʻike pinepine ʻole ʻia i loko o nā Baibala Protestant, akā ua manaʻo ʻia he mau puke deuterocanonical a no laila aia i loko o nā Baibala Katolika a me nā Baibala Orthodox Hikina. ʻO ka ʻoiaʻiʻo, ʻike pinepine nā kāhuna pule Orthodox a me nā ʻepekema i ka Baibala Septuagint ma mua o ka ʻōlelo Hebera Masoretic.

I ka hapa hope o ka millennium CE mua, ua hana kekahi mau pūʻulu kākau ʻōlelo Iudaio i kapa ʻia ʻo Masoretes i kahi ʻōnaehana e hōʻoia i ka puana kūpono a me ka haʻi ʻana o ka palapala Baibala. Ua hoʻāʻo nō hoʻi lākou e kaulike i nā mahele o ka paukū a e mālama pono i ka hana hou ʻana i nā huaʻōlelo e nā kākau ʻōlelo e hiki mai ana ma ka hōʻuluʻulu ʻana i nā papa inoa o nā kiʻina ʻōlelo orthographic a me nā ʻōlelo. ʻElua mau kula nui, a ʻohana paha o ka Masoretes, ʻo Ben Naphtoli lāua ʻo Ben Asher, i hana i nā ʻatikala Masoretic ʻokoʻa iki. Ua lanakila ka mana o Ben Asher a hoʻokumu i ke kumu o nā moʻolelo Baibala o kēia au. ʻO ke kumu kahiko loa o ka Masoretic Text Bible ka Aleppo Codex ʻO Keter Aram Tzova mai kahi o 925 AD ʻOiai ʻo ia ka huaʻōlelo kokoke loa i ke kula ʻo Ben Asher o Masoretes, ua ola ia ma kahi ʻano piha ʻole, no ka mea, nele i ka Torah āpau. ʻO ke kumu piha piha loa no ka huaʻōlelo Masoretic ʻo Codex Leningrad (B-19-A) Codex L mai 1009 AD

ʻOiai ʻo ka ʻōlelo Masoretic o ka Baibala kahi hana akahele nui, ʻaʻole maikaʻi ia. ʻO kahi laʻana, i nā helu palena palena ʻole, aia nā unuhi ʻole a aia kekahi mau hihia kahi i kū mua ai nā kumuwaiwai Baibala Dead (ʻike ʻia mai ke Kaua Honua II) me nā Septuagint ma mua o ka Masoretic text o ka Baibala Iudaio. Eia kekahi, ʻoi aku ka nui o nā ʻokoʻa ma waena o ka ʻōlelo Masoretic o ka Baibala a me ka Baibala Septuagint a me ka Torah no Samaria e like ʻole me nā mea ola o nā kiʻi ma mua o ke kai a Kahinali i hāʻawi ʻia i loko o ka puke ʻo Genesis. No laila, ʻo wai ka mea hiki ke haʻi aʻe i hea o kēia mau kumuwaiwai ka mua a no laila ka mea kūpono.

Pono e noʻonoʻo ʻia kekahi mau mea e pili ana i nā Baibala o kēia ao, e pili ana i nā Palapala Helene Karistiano a i ʻole Kauoha Hou. ʻO ka mea mua, ua lōʻihi ka lōʻihi o ka hale pule Kalikiano e hoʻoholo i nā puke e pono ai ke kanona a hoʻoholo ʻia paha ma ke ʻano he hana kūpono e hōʻike ana i ke ʻano o ka hoʻomana Kalikiano a hoʻoulu ʻia hoʻi. E hoʻomaopopo he paʻakikī nā helu o nā puke o ke Kauoha Hou e ʻike ʻia ma ka ʻōlelo Helene Hikina e ʻōlelo ana i nā ʻāpana o ka Emepaea Roma, akā ma hope o ke kū kānāwai ʻana o ka hoʻomana Kalikiano ma lalo o Constantine, ua kanona ʻia ke Kauoha Hou e like me ia i kēia lā i ke Komohana Roman Komohana. . ʻO ia e 382, ​​akā ʻo ka hoʻomaopopo ʻana i ka canonization o ka papa inoa like o nā puke ʻaʻole i hana ʻia ma ka Roman Roman Empire a hiki i ka hala ʻana o 600 AD Eia nō naʻe, pono e ʻike ʻia ma ka laulā, ʻo nā puke 27 i ʻae ʻia he canonical, ua ʻae ʻia lōʻihi e hōʻike ana i ka mōʻaukala a me nā aʻo o ka hale pule Karistiano mua. Eia kekahi laʻana, ua hoʻohana ʻo Origen (o Alexandria 184-253 CE) i nā puke 27 a pau ma ke ʻano he mau Palapala Hemolele i kāhea ʻia ma mua ma mua o ka ʻae ʻia ʻana o ka hoʻomana Kalikiano.

I ka Emepela Hikina, ʻo ka Roman Roman Hikina, ua noho Helene ka ʻōlelo maʻamau no nā Baibala Karistiano a me nā Karistiano, akā ma ka ʻaoʻao komohana o ke aupuni i lilo i ka lima o nā mea komo Kelemania, e like me nā Goth, Franks the Angles a me nā Sakona nalo ka hoʻohana ʻana o ka Helene. Akā ua noho ʻo Latina, a ʻo ka Baibala mua o ka halepule Komohana ʻo Jerome's Latin Vulgate a ua kūʻē ka hale pule o Roma i ka unuhi ʻana o ia hana i loko o nā ʻōlelo vernacular e ulu nei i nā kenekulia lōʻihi i kapa ʻia ʻo Middle Ages. ʻO ke kumu o ia no ka manaʻo o ka hale pule o Roma e hoʻohana ʻia ka Baibala e kūʻē i nā aʻo a ka hale pule, inā e hāʻule i nā lima o nā lālā a me nā lālā o nā lāhui he nui. A ʻoiai nā kipi kūʻē i ka hale pule mai ka kenekulia 11 i mua, hiki i ka hapa nui o lākou ke hoʻopau ʻia me ke kākoʻo o nā luna o ka honua.

Eia nō naʻe, ua lilo kekahi unuhi Baibala koʻikoʻi ma ʻEnelani. ʻO ia ka unuhi Wycliffe (ua hana ʻia nā unuhi Baibala ʻo John Wycliffe i ka Middle English circa 1382-1395) o ke Kauoha Hou i unuhi ʻia mai ka Lākina. Akā ua pāpā ʻia i ka makahiki 1401 a ʻo ka poʻe nāna ia e ʻimi a pepehi ʻia. No laila ma muli wale nō o ka hopena o ka Renaissance ua hoʻomaka ka Baibala e lilo i mea nui i ka hapa nui o ka honua ʻEulopa Komohana, akā pono e hoʻomaopopo ʻia aia kekahi mau hanana i hana ʻia ma mua ma mua he mea nui ia i ka unuhi a me ka paʻi ʻana i ka Baibala.

E pili ana i ka ʻōlelo Helene i kākau ʻia, ma kahi o ka makahiki 850 AD i kū mai kahi ʻano hou o nā leka Helene, i kapa ʻia ʻo “Greek minuscule. Ma mua, ua kākau ʻia nā puke Helene me nā unicals, kahi mea e like me nā hua nui i hoʻonaninani ʻia, a ʻaʻohe ona br ma waena o nā huaʻōlelo a me nā kaha ʻole; akā me ka hoʻolauna ʻana o nā huapalapala minuscule, ua hoʻomaka ka hoʻokaʻawale ʻia ʻana o nā huaʻōlelo a hoʻomaka ʻia nā kikoʻī e hoʻomaka. ʻO ka mea hoihoi, ua like ka like o ka mea like ma ʻEulopa Komohana me ka hoʻolauna ʻana o ka mea i kapa ʻia ʻo “Carolingian minuscule.” No laila, i kēia lā, ua kū nā mea unuhi Baibala e makemake e nānā i nā palapala Helene kahiko i ka pilikia pehea e puana ai i nā huaʻōlelo, akā e neʻe kāua i ka Renaissance, no ka mea ia manawa i hana ʻia ai kekahi mau mea.

ʻO ka mea mua loa, aia kekahi ala ala nui i ka mea nui o ka mōʻaukala kahiko, ka mea i komo pū me ke aʻo ʻana i ka Latin Latin a me ka hoihoi hou i ka ʻōlelo Helene a me ka Hebera. No laila, ʻelua mau mea akeakamai koʻikoʻi i hele i mua i nā kenekulia 15 a ma mua o 16 mau makahiki. ʻO lākou ʻo Desiderius Erasmus lāua ʻo Johann Reuchlin. He mau haumana Helene lāua ʻelua a ʻo Reuchlin kahi haumana Hebera; o ua mea ʻelua, ʻo Erasmus ka mea nui, no ka mea, nāna i hana i nā helu recensions o ka Greek New Testament, i hiki ke lilo i kumu no nā unuhi hou.

ʻO kēia mau loiloi i hoʻoponopono hou ʻia i nā huaʻōlelo e pili ana i nā anamanaʻo akahele o nā palapala Paipala Helene Karistiano kumu i lilo i kumu no ka nui o nā unuhi o ke Kauoha Hou i nā ʻōlelo like ʻole, ʻo ia hoʻi ʻo Kelemania, Pelekania, Palani a me Paniolo. ʻAʻole he mea kupanaha, ʻo ka hapa nui o nā unuhi na ka poʻe Protestant. Akā i ka hala ʻana o ka manawa, no Katolika kekahi kekahi. ʻO ka mea pōmaikaʻi, ʻo kēia mau mea a pau ma hope koke iho o ka hoʻomohala ʻia ʻana o ka mīkini paʻi a no laila ua maʻalahi ke paʻi ʻana i nā unuhi ʻē aʻe o ka Baibala, a hāʻawi i nā mea āpau.

Ma mua o ka neʻe ʻana, pono wau e hoʻomaopopo i kekahi mea ʻē aʻe; ʻO ia ka mea i ke kenekulia 13th Kenekulia ʻO Stephen Langton o Magna Carta kaulana, hoʻolauna i ka hana o ka hoʻohui ʻana i nā mokuna i nā puke Baibala āpau. A laila, i ka manawa i hana ʻia ai nā unuhi Pelekane o ka Baibala, ua hoʻokumu ʻia nā unuhi mua loa o ka Baibala ma luna o ka poʻe i make ʻo Tyndale a me Myles Coverdale. Ma hope o ka make ʻana o Tyndale, ua hoʻomau ʻo Coverdale i ka unuhi ʻana o ka Palapala Hemolele i kapa ʻia ʻo Matthew Bible. I ka makahiki 1537, ʻo ia ka Baibala Pelekane mua i paʻi ʻia ma ke kānāwai. I kēlā manawa, ua lawe aku ʻo Henry VIII iā ʻEnelani mai ka hale pule Kakolika. Ma hope, ua paʻi ʻia kahi kope o ka Baibala Bishops a laila ua paʻi ʻia ka Geneva Bible.

Wahi a kahi ʻōlelo ma ka Pūnaewele, eia kēia mau mea iā mākou: ʻO ka unuhi i makemake nui ʻia (ʻo ia ka unuhi Pelekane) ʻo ia ka Geneva Bible 1556, i paʻi mua ʻia ma ʻEnelani i ka makahiki 1576 i hana ʻia ma Geneva e nā poʻe Pelekane Protestant e noho ana i ka lawe pio i ka wā o Bloody Mary's. ka hoʻomaʻau. ʻAʻole ʻae ʻia e ka lei aliʻi, he mea nui ia i waena o nā Puritans, akā ʻaʻole naʻe i waena o nā kāhuna pule conservative hou aku. Eia nō naʻe, i ka makahiki 1611, ua paʻi ʻia ka King James Bible a paʻi ʻia ʻoiai ua liuliu kekahi manawa e lilo i mea makemake ʻia a i ʻoi aku paha i makemake ʻia ma mua o ka Geneva Bible. Eia nō naʻe, he unuhi ʻoi aku ka maikaʻi no kāna Pelekania nani, kona ʻano hohonu, akā ua hala ka lā i kēia lā no ka mea ua loli nui ka ʻōlelo Pelekania mai ka makahiki 1611. Ua hoʻokumu ʻia ia ma nā kumu Helene a me nā Hebera i loaʻa i ia manawa; he nui hou aku kā mākou i kēia lā a no ka mea ʻike ʻole ʻia kekahi o nā huaʻōlelo Pelekania i ia mau mea i ka poʻe i ke kenekulia 21.

ʻAe, e ukali wau me kēia hōʻike me ke kūkākūkā e pili ana i nā unuhi o kēia ao a me ko lākou mau pilikia, akā i kēia manawa makemake wau e kono i kaʻu hoa hana ʻo Eric Wilson e kūkākūkā i kekahi mau mea aʻu i hōʻike ai i loko o kēia hōʻike pōkole o ka moʻolelo o ka Baibala. .

Eric Wilson: ʻAe Jim, ua ʻōlelo ʻoe i nā leka liʻiliʻi. He aha ka minuscule Helene?

ʻO James Penton: ʻĀ, ʻo ka huaʻōlelo minuscule ʻo ia hoʻi ka hua liʻiliʻi, a i ʻole nā ​​huapalapala liʻiliʻi, ma mua o nā hua nui. A he ʻoiaʻiʻo ia no ka Helene; he ʻoiaʻiʻo nō ia o kā mākou ʻōnaehana ponoʻī o ka kākau a paʻi ʻana paha.

Eric Wilson: Ua ʻōlelo pū ʻoe i nā hoʻoliʻiliʻi. He aha nā recensions?

ʻO James Penton: ʻĀ, he hoʻoliʻiliʻi, he manawa ia e aʻo ai ka poʻe inā makemake lākou i ka mōʻaukala o ka Baibala. ʻIke mākou ʻaʻohe o nā palapala kākau a palapala paha i hele i loko o ka Baibala. He kope kope kā mākou a ʻo ka manaʻo e hoʻi i nā kope mua loa i loaʻa iā mākou a malia paha, ma nā ʻano like ʻole i iho mai iā mākou, a aia nā kula kākau. I nā huaʻōlelo ʻē aʻe, nā palapala minuscule a i ʻole nā ​​palapala minuscule, akā ʻo nā kākau uncial i hōʻike ʻia i ka wā mua o Roma, a paʻakikī kēia e ʻike pono i nā kākau i ka wā o nā lunaʻōlelo, e ʻōlelo, a no laila ua hoʻoholo ʻo Erasmus o Rotterdam e hana i kahi recension. Ano he aha kēlā? Ua hōʻiliʻili ʻo ia i nā palapala kākau i ʻike ʻia mai ka wā kahiko i kākau ʻia ma ka ʻōlelo Helene, a hele ma waena o ia mau mea, a hoʻopaʻa pono ʻia me ke akahele a me ka hoʻoholo ʻana i nā hōʻike maikaʻi loa no kekahi palapala a palapala hemolele paha. A ʻike ʻo ia aia kekahi mau palapala hemolele i iho mai i ka mana Latin, ka mana i hoʻohana ʻia i loko o nā haneli mau makahiki i nā kaiāulu Komohana, a ua ʻike ʻo ia aia kekahi mau manawa ʻaʻole i loko o nā palapala kumu. No laila ua aʻo ʻo ia i kēia mau mea a hana i kahi hoʻoliʻiliʻi; he hana ia i hoʻokumu ʻia ma nā hōʻike maikaʻi loa i loaʻa iā ia i kēlā manawa kikoʻī, a ua hiki iā ia ke hoʻopau a hōʻike paha i ka pololei ʻole o kekahi mau ʻōlelo ma ka Lākina. A he mea hoʻomohala ia i kōkua i ka hoʻomaʻemaʻe ʻana i nā hana o ka Baibala, i mea e hoʻokokoke aku ai mākou i kahi mea i ke kumu ma o nā recensions.

I kēia manawa, mai ka wā o Erasmus i ka mua o ke kenekulia 16, ua ʻike ʻia nā palapala a me nā papyri he nui loa (nā papyrus, inā makemake ʻoe) a ʻike mākou i kēia manawa ʻaʻole kāna hana hou i kēia manawa a ke hana nei nā ʻepekema mai ia manawa. maoli, e hoʻomaʻemaʻe i nā moʻolelo moʻaukala, e like me Westcott a me Hort i ka kenekulia 19 a me nā manawa hou hou mai kēlā manawa. A no laila he kiʻi kā mākou o nā puke Baibala kumu, a ʻike ʻia kēlā mau mea i nā mana hou loa o ka Baibala. No laila, ma ke ʻano, no ka recensions ua huikala ʻia ka Baibala a ʻoi aku ka maikaʻi ma mua o ko Erasmus lā a ʻoi aku ka maikaʻi ma mua o ka Middle Ages.

Eric Wilson: Ua maikaʻi Jim, i kēia manawa hiki iā ʻoe ke hāʻawi iā mākou i kahi laʻana o kahi recension? ʻO ia paha kahi mea e manaʻo ai i ka poʻe i ka Trinity, akā ua hōʻike ʻia he wahaheʻe.

ʻO James Penton: ʻAe, aia kekahi o kēia mau mea ʻaʻole wale me ka pili i ke Trinity. ʻO kekahi paha o nā mea ʻoi loa, ʻo ia ka moʻolelo o ka wahine i loaʻa i ka moekolohe a nāna i lawe ʻia i mua iā Iesū e hoʻokolokolo iā ia a hōʻole ʻo ia e hana. He wahaheʻe paha kēlā moʻokāki a i kapa ʻia paha i kekahi manawa he "moʻokāki holoholo a neʻe paha," i ʻike ʻia i nā ʻāpana like ʻole o ke Kauoha Hou a, ʻo ka ʻeuanelio, ʻo ia hoʻokahi; a laila aia ka mea i kapa ʻia ʻo “Koma pākolu, ”A ʻo ia hoʻi, aia ʻekolu e hōʻike i ka lani, ka Makua, ke Keiki a me ka ʻUhane Hemolele a i ʻole ka ʻUhane Hemolele. A ua hōʻoia ʻia he wahaheʻe a pololei ʻole paha ia, ʻaʻole ma ka Baibala kumu.

Ua ʻike ʻo Erasmus i kēia a i loko o nā loiloi mua ʻelua āna i hana ai, ʻaʻole ia i ʻike ʻia a ke kū nei ʻo ia i ka huhū nui mai nā poʻe kālaiʻike Katolika a ʻaʻole lākou i makemake e lawe ʻia mai ka Palapala Hemolele; makemake lākou iā ia i loko, inā paha inā ʻaʻole. A, ʻo ka mea hope loa, ua haki ʻo ia a ʻōlelo maikaʻi inā hiki iā ʻoe ke ʻike i kahi palapala e hōʻike ana aia kēia, a ua loaʻa iā lākou kahi puke i hala a hoʻokomo ʻo ia i loko, i ke kolu o ka paʻi o kāna recension, a ʻoiai ʻo ia kaomi . Ua ʻike ʻoi aku kona maikaʻi, akā i kēlā manawa ʻo kēlā me kēia mea kū kūʻē i ka hierarchy Katolika a i ʻole, no kēlā mea, nā Protestant he nui, e pau paha i ke puhi ʻia i ke ahi. A he mālamalama loa ʻo Erasmus kahi kanaka e ʻike i kēia a ʻoiai he nui ka poʻe i hele i kāna pale. He kanaka maʻalea ʻo ia i neʻe pinepine i kēlā me kēia wahi, a hoihoi nui ʻo ia i ka hoʻomaʻemaʻe ʻana i ka Baibala, a he nui kā mākou ʻaiʻē iā Erasmus a ke ʻike ʻia nei nō ia i ke koʻikoʻi o kāna kū ʻana.

Eric Wilson: ʻO ka nīnau nui, ke manaʻo nei ʻoe i nā ʻokoʻa ma waena o ka ʻōlelo Masoretic a me ka Septuagint, me ka haʻi ʻole ʻana i nā palapala kākau ʻē aʻe, e hōʻole ʻole i ka Baibala ma ka ʻōlelo a ke Akua? ʻĀ, e ʻae ʻoe iaʻu e ʻōlelo i kēia e hoʻomaka me. ʻAʻole wau makemake i ka ʻōlelo i hoʻohana ʻia i loko o nā hale pule a me nā lāhui maʻamau i ka hopena o ka Baibala ka ʻōlelo a ke Akua. No ke aha au e kūʻē nei i kēia? No ka mea ʻaʻole i kapa ʻia ka Palapala Hemolele iā lākou iho he "ʻōlelo a ke Akua." Manaʻo wau ua ʻike ʻia ka ʻōlelo a ke Akua ma ka Palapala Hemolele, akā pono e hoʻomanaʻo ʻia ʻaʻole pili ka hapa nui o nā Palapala Hemolele i ke Akua, a he moʻolelo ia no ka mōʻī o ka ʻIseraʻela, a pēlā aku. e ʻōlelo ana ka diabolō a me nā kāula wahaheʻe he nui e ʻōlelo ana i ka Baibala, a kāhea i ka Baibala ma ke ʻano he “Word a ke Akua” he kuhi hewa; a aia kekahi mau ʻepekema poʻokela i ʻae i kēlā. Akā ʻo ka mea aʻu e ʻaelike ai, ʻo kēia nā Palapala Hemolele, nā palapala hemolele e hāʻawi iā mākou i kiʻi no nā kānaka i ka hala ʻana o ka manawa, a manaʻo wau he mea nui loa ia.

I kēia manawa ke ʻike nei nā mea i loko o ka Baibala i kekahi mea e kūʻē ana i kekahi, e luku paha i ko mākou ʻike i kēia moʻo o nā puke? Manaʻo wau ʻaʻole pēlā. Pono mākou e nānā i ka pōʻaiapili o kēlā me kēia ʻōlelo mai ka Baibala mai a ʻike inā kūʻēʻē maoli ia, a i ʻole kūʻēʻē paha kekahi i kekahi, no laila e lilo ai ka hilinaʻi ʻole i ka Baibala. ʻAʻole au i manaʻo ʻo ia ka hihia. Manaʻo wau pono mākou e nānā i ka pōʻaiapili a hoʻoholo mau i ka mea a ka pōʻaiapili e ʻōlelo nei i kahi manawa i hāʻawi ʻia. A pinepine pinepine nā pane maʻalahi i ka pilikia. ʻO ka lua, manaʻoʻiʻo wau e hōʻike ana ka Baibala i kahi loli i nā kenekulia. He aha kaʻu manaʻo ma kēia? ʻĀ, aia kahi kula manaʻo i kapa ʻia ʻo "mōʻaukala hoʻōla." Ma Kelemania, ua kāhea ʻia moʻolelo hoʻōla a hoʻohana pinepine ʻia kēlā huaʻōlelo e ka poʻe ʻepekema ʻoiai ma ka ʻōlelo Pelekania. A he aha ka manaʻo o ia ka Baibala he hōʻike moakaka o ko ke Akua makemake.

Ua loaʻa i ke Akua ka poʻe e like me lākou i nā kaiāulu i hāʻawi ʻia. ʻO kahi laʻana, ua kāhea ʻia ka ʻIseraʻela e komo i ka ʻāina i hoʻohiki ʻia ʻo Kanaʻana a luku i ka poʻe e noho ana ma laila. I kēia manawa, inā mākou e hele i ka hoʻomana Kalikiano, Kristiano mua, ʻaʻole i hilinaʻi nā Karistiano i ka hāpai ʻana i ka pahi kaua a i ʻole ke kaua ʻana me ka pūʻali koa no kekahi mau kenekulia. Ma hope wale nō o ka ʻae ʻia ʻana o ka hoʻomana Kalikiano e ka Emepera Roma a laila hoʻomaka lākou e komo i nā hana koa a lilo i mea ʻoi e like me kekahi. Ma mua o kēlā, ua pacifistic lākou. He ʻano ʻokoʻa loa ka hana ʻana o nā Karistiano mua mai kā David a me Joshua, a me nā mea ʻē aʻe i hana ai, i ka hakakā ʻana me nā kaiāulu pagan a puni a ma Kanaana ponoʻī. No laila, ʻae ke Akua i kēlā a pinepine mākou e hoʻi i hope a ʻōlelo, "he aha kāu e pili ana i ke Akua?" ʻ answers, pane mai ke Akua i kēia i loko o ka puke o Ioba i kāna ʻōlelo ʻana: Aia wau i hana ai i kēia mau mea āpau (ke haʻi nei wau ma aneʻi), ʻaʻole ʻoe ma kahi, a inā ʻae wau e pepehi ʻia kekahi, hiki iaʻu e hoʻihoʻi i kēlā kanaka mai ka lua kupapaʻu, a hiki i kēlā kanaka ke kū hou i kēia mua aku. A kuhikuhi ka Palapala Hemolele Karistiano e hiki ana kēlā. E ala hou ana kekahi.

No laila, ʻaʻole hiki iā mākou ke nīnau i ka manaʻo o ke Akua i kēia mau mea no ka mea ʻaʻole maopopo iā mākou, akā ʻike mākou i kēia unraveling a i ʻole neʻe ʻana mai nā manaʻo nui loa o ka Old Testament a i ʻole nā ​​Hebera Hemolele i nā kāula, a i ka hope loa i ka New Ke Kauoha, ka mea e hāʻawi iā mākou i ka maopopo o ka mea a Iesu no Nazareta i pili ai.

Nui koʻu hilinaʻi i kēia mau mea, no laila aia kekahi mau ala e hiki ai iā mākou ke nānā i ka Baibala, kahi e hiki ai ke hoʻomaopopo ʻia e like me ka hōʻike ʻana i ka makemake o ke Akua a me kāna hoʻolālā akua o ke ola no nā kānaka ma ka honua. Eia kekahi, pono mākou e ʻike i kekahi mea ʻē aʻe, hoʻoikaika ʻo Lutera i ka wehewehe maoli ʻana i ka Baibala. Hele mamao aku kēlā no ka mea he buke metaphors ka Baibala. I ka mea mua, ʻaʻole maopopo iā mākou ke ʻano o ka lani. ʻAʻole hiki iā mākou ke kiʻi i ka lani, a ʻoiai he nui nā mea waiwai e ʻōlelo nei, “ʻĀ, ʻo kēia wale nō, a ʻaʻohe mea ma ʻō aku,” ʻē, like paha mākou me nā keiki haki ʻInikia e makapō India. fakiers a me ka mea e paʻa ana i nā ʻāpana like ʻole o ka ʻelepani. ʻAʻole hiki iā lākou ke ʻike i ka ʻelepani holoʻokoʻa no ka mea ʻaʻohe o lākou hiki, a aia kekahi i kēia lā e ʻōlelo maikaʻi nei ʻaʻole hiki i ke kanaka ke hoʻomaopopo i nā mea āpau. Manaʻo wau he ʻoiaʻiʻo kēlā, a no laila lawelawe ʻia mākou i ka Baibala e kekahi ʻōlelo hoʻohālikelike ma hope o kekahi. A he aha kēia, ua wehewehe ʻia ka makemake o ke Akua i nā hōʻailona i hiki iā mākou ke hoʻomaopopo, nā hōʻailona kanaka a me nā hōʻailona kino, i hiki iā mākou ke hoʻomaopopo; a no laila, hiki iā mākou ke kikoo a hoʻomaopopo i ka makemake o ke Akua ma o kēia mau ʻōlelo hoʻohālikelike a me nā hōʻailona. A manaʻo wau nui nā mea e pono ai e hoʻomaopopo i ka Baibala a me ka makemake o ke Akua; a ʻaʻole hewa mākou a pau.

Manaʻo wau ʻaʻole iaʻu ke kī i nā ʻoiaʻiʻo a pau i loko o ka Baibala, a ʻaʻole wau i manaʻo ʻo kekahi kāne ʻē aʻe. A haʻaheo loa ka poʻe ke manaʻo lākou he alakaʻi koke kā ke Akua e haʻi ai i ka ʻoiaʻiʻo, a he mea pōʻino ʻole ka hoʻāʻo ʻana o nā hale pule ʻelua a me nā neʻe ʻē aʻe i loko o ka hoʻomana Kalikiano e hoʻokau i kā lākou theology a me kā lākou aʻo ʻana iā haʻi. Ma hope o nā mea āpau, ʻōlelo ka Palapala Hemolele ma kahi hoʻokahi ʻaʻole pono mākou i nā kumu. Hiki iā mākou, ke hoʻāʻo mākou e aʻo ahonui a hoʻomaopopo i ka makemake o ke Akua ma o Kristo lā, hiki iā mākou ke kiʻi. ʻOiai ʻaʻole maikaʻi loa no ka mea mamao aku mākou mai kahi maikaʻi loa, akā naʻe, aia kekahi mau ʻoiaʻiʻo i hiki iā mākou ke noi i ko mākou ola a pono e hana. A inā mākou e hana i kēlā, hiki iā mākou ke mahalo nui i ka Baibala.

Eric Wilson: Mahalo iā Jim no ka hōʻike ʻana mai i kēia mau mea hoihoi a me nā ʻike me mākou.

ʻO Jim Penton: Mahalo a nui loa iā ʻoe, e Eric, a hauʻoli loa wau i ka hiki ʻana mai i ʻaneʻi a hana pū me ʻoe i kahi leka no nā poʻe he nui e ʻeha nei no ka ʻoiaʻiʻo o ka Baibala a me ka ʻoiaʻiʻo o ke aloha o ke Akua, a me ke aloha o Kristo, a me ka mea nui o ko mākou Haku ʻo Iesū Kristo, no kākou āpau. Hiki iā mākou ke ʻike ʻokoʻa mai nā poʻe ʻē aʻe, akā e hōʻike hope ke Akua i kēia mau mea āpau a e like me kā ka lunaʻōlelo Paul i ʻōlelo ai, ʻike ʻeleʻele mākou i loko o ke kīʻaha, akā e hoʻomaopopo a ʻike paha mākou i nā mea āpau.

Meleti Vivlon

Nā ʻatikala a Meleti Vivlon.
    19
    0
    E aloha nui i kou mau manaʻo, e ʻoluʻolu.x
    ()
    x