Eric Wilson: Welina. Nui a hewahewa ka poʻe ma hope o ka haʻalele ʻana i ka ʻahahui o nā hōʻike a Iēhova e lilo i ka hilinaʻi ʻole i ke Akua a kānalua i ka ʻōlelo a ka Baibala i kāna ʻōlelo e alakaʻi iā mākou i ke ola. He kaumaha loa kēia no ka mea ʻo ka hana hewa ʻana a nā kāne iā mākou ʻaʻole pono e lilo mākou i ka hilinaʻi ʻole i ko mākou makua kāne lani. Eia nō naʻe, pinepine pinepine ia, no laila i kēia lā ua noi wau iā James Penton he loea i ka mōʻaukala hoʻomana e kūkākūkā i ke kumu o ka Baibala e like me mākou i kēia lā, a no ke aha mākou e hilinaʻi ai he ʻoiaʻiʻo kāna ʻōlelo. i kēia lā e like me ka wā i kākau mua ʻia ai.
No laila me ka makemake ʻole, e hoʻolauna wau iā Prof. Penton.
ʻO James Penton: I kēia lā, e kamaʻilio wau e pili ana i nā pilikia o ka hoʻomaopopo ʻana i ka Baibala maoli. No nā hanauna i loko o ka honua Protestant ākea, ua paʻa ka Baibala i ke kumu kiʻekiʻe no ke aha ʻo ka hapa nui o nā Karistiano. Ma waho o kēia, ua maopopo he nui i nā puke 66 o ka Baibala Protestant ka ʻōlelo a ke Akua a me kā mākou inerrant, a hoʻohana pinepine lākou i ka lua o Timoteo 3, 16 a mākou e heluhelu ai, "Ua hāʻawi ʻia nā Palapala Hemolele āpau e ka hoʻoulu a ke Akua. A he mea maikaʻi ia no ke aʻo ʻana, no ka pāpā ʻana, no ka hoʻoponopono ʻana, a no ke aʻo ʻana i ka pono, i hemolele ai ke kanaka o ke Akua, i mākaukau pono ai hoʻi i nā hana maikaʻi a pau.
Akā ʻaʻole kēia e ʻōlelo he inerrant ka Baibala. I kēia manawa, ʻaʻole i manaʻo ʻia ka Baibala ma ke ʻano he kumu hoʻokahi wale nō o ka mana e ola ai nā Kristiano. ʻO ka ʻoiaʻiʻo, hoʻomanaʻo wau i koʻu wā kamaliʻi ma Western Canada e ʻike nei i nā pou Katolika Roma, nā ʻōlelo i ka hopena, 'ua hāʻawi ka hale pule iā mākou i ka Baibala; ʻaʻole hāʻawi ka Baibala iā mākou i ka hale pule. '
Pēlā nō ka mana e unuhi a hoʻoholo i ke ʻano o nā huaʻōlelo i loko o ka Baibala i waiho wale ʻia me ka hale pule o Roma a me nā pontiff. Eia naʻe naʻe, ʻo ka pīhoihoi, ʻaʻole i lawe ʻia kēia kūlana ma ke ʻano he dogma a hiki i ka hala ʻana o ka Protestant Reformation ma ka ʻAha Katolika o Trent. No laila, pāpā ʻia nā unuhi Protestant ma nā ʻāina Katolika.
ʻO Martin Luther ka mea mua i ʻae i nā mea āpau i nā puke he 24 o ka Palapala Hemolele Hebera, ʻoiai ua hoʻonohonoho ʻo ia i nā ʻano ʻokoʻa ma mua o ka poʻe Iudaio a no ka mea ʻaʻole ʻo ia i nānā i nā kāula liʻiliʻi he 12 i hoʻokahi puke. No laila, ma ke kumu o ka 'sola scriptura', ʻo ia ka 'Palapala Hemolele wale nō ke aʻo ʻana', hoʻomaka ʻo Protestantism e nīnau i nā aʻo Katolika he nui. Akā ua paʻakikī ʻo Lotero iā ia iho i kekahi mau puke o ke Kauoha Hou, ʻo ia hoʻi ka puke a Iakobo, no ka mea ʻaʻole ia i kūpono me kāna aʻo o ke ola ma o ka hilinaʻi wale nō, a no kekahi manawa ka puke o Revelation. Eia nō naʻe, ua unuhi ʻia ko Lutera unuhi ʻana i ka Baibala i loko o Kelemania i kumu no ka unuhi ʻana o ka Palapala Hemolele i nā ʻōlelo ʻē aʻe kekahi.
ʻO kahi laʻana, ua hoʻohuli ʻia ʻo Tindall e Luther a hoʻomaka i ka unuhi Pelekane o ka Palapala Hemolele a hoʻokumu i ke kumu no nā unuhi Pelekane ma hope, e like me ka King James a i ʻole ka Mana Kuʻuna. Akā e hoʻolōʻihi mākou i kahi manawa e hana ai i kekahi mau hiʻohiʻona o ka mōʻaukala o ka Baibala ma mua o ka Reformation i ʻike ʻole ʻia.
ʻO ka mea mua, ʻaʻole maopopo iā mākou no ke aha a i ʻole e ka poʻe Hebera Baibala i kanona mua ʻia ai a i ʻole nā puke e hoʻoholo ʻia e hoʻokomo ʻia i loko. ʻOiai he ʻike maikaʻi kā mākou i loko o ke kenekulia mua o ke au Karistiano, pono e ʻike ʻia akā ʻo ka nui o ka hana i ka hoʻonohonoho ʻana ua hana ʻia ma hope koke iho o ka hoʻi ʻana o nā Iudaio mai ka lawe pio ʻana o Babulona, i hana ʻia ma 539 BC a i ʻole. koke mahope. ʻO ka hapa nui o ka hana o ka hoʻohana ʻana i kekahi mau puke i ka Baibala Iudaio i hāʻawi ʻia i ke kahuna a me ka mea kākau ʻōlelo ʻo ʻEzera nāna i koʻikoʻi ka hoʻohana ʻana o ka Torah a i ʻole ʻelima mau puke o nā Baibala Iudaio a me nā Baibala Karistiano.
I kēia manawa e hoʻomaopopo mākou i ka hoʻomaka ʻana ma kahi o 280 BC, ka heluna nui o nā Iudaio e noho ana ma Alexandria, ua hoʻomaka ʻo ʻAigupita e unuhi i ka Palapala Iudaio Iudaio i ka Helene. Ma hope o nā mea āpau, ʻaʻole hiki i ka nui o kēlā mau Iudaio ke ʻōlelo hou i ka Hebera a me ka Aramaic i ʻōlelo ʻia i loko o ka mea i kēia lā ʻIseraʻela. ʻO ka hana a lākou i hana ai, ua kapa ʻia ka mana Septuagint, a ua lilo ia i mana hou loa ʻia o ka Palapala Hemolele i loko o ka New Christian New Testament, ma kahi o nā puke e lilo i canonized ma ka Baibala Iudaio a ma hope ma ka Protestant Bible. . Ua hoʻohui nā mea unuhi o ka Septuagint i kekahi mau puke ʻehiku i hōʻike pinepine ʻole ʻia i loko o nā Baibala Protestant, akā ua manaʻo ʻia he mau puke deuterocanonical a no laila aia i loko o nā Baibala Katolika a me nā Baibala Orthodox Hikina. ʻO ka ʻoiaʻiʻo, ʻike pinepine nā kāhuna pule Orthodox a me nā ʻepekema i ka Baibala Septuagint ma mua o ka ʻōlelo Hebera Masoretic.
I ka hapa hope o ka millennium CE mua, ua hana kekahi mau pūʻulu kākau ʻōlelo Iudaio i kapa ʻia ʻo Masoretes i kahi ʻōnaehana e hōʻoia i ka puana kūpono a me ka haʻi ʻana o ka palapala Baibala. Ua hoʻāʻo nō hoʻi lākou e kaulike i nā mahele o ka paukū a e mālama pono i ka hana hou ʻana i nā huaʻōlelo e nā kākau ʻōlelo e hiki mai ana ma ka hōʻuluʻulu ʻana i nā papa inoa o nā kiʻina ʻōlelo orthographic a me nā ʻōlelo. ʻElua mau kula nui, a ʻohana paha o ka Masoretes, ʻo Ben Naphtoli lāua ʻo Ben Asher, i hana i nā ʻatikala Masoretic ʻokoʻa iki. Ua lanakila ka mana o Ben Asher a hoʻokumu i ke kumu o nā moʻolelo Baibala o kēia au. ʻO ke kumu kahiko loa o ka Masoretic Text Bible ka Aleppo Codex ʻO Keter Aram Tzova mai kahi o 925 AD ʻOiai ʻo ia ka huaʻōlelo kokoke loa i ke kula ʻo Ben Asher o Masoretes, ua ola ia ma kahi ʻano piha ʻole, no ka mea, nele i ka Torah āpau. ʻO ke kumu piha piha loa no ka huaʻōlelo Masoretic ʻo Codex Leningrad (B-19-A) Codex L mai 1009 AD
ʻOiai ʻo ka ʻōlelo Masoretic o ka Baibala kahi hana akahele nui, ʻaʻole maikaʻi ia. ʻO kahi laʻana, i nā helu palena palena ʻole, aia nā unuhi ʻole a aia kekahi mau hihia kahi i kū mua ai nā kumuwaiwai Baibala Dead (ʻike ʻia mai ke Kaua Honua II) me nā Septuagint ma mua o ka Masoretic text o ka Baibala Iudaio. Eia kekahi, ʻoi aku ka nui o nā ʻokoʻa ma waena o ka ʻōlelo Masoretic o ka Baibala a me ka Baibala Septuagint a me ka Torah no Samaria e like ʻole me nā mea ola o nā kiʻi ma mua o ke kai a Kahinali i hāʻawi ʻia i loko o ka puke ʻo Genesis. No laila, ʻo wai ka mea hiki ke haʻi aʻe i hea o kēia mau kumuwaiwai ka mua a no laila ka mea kūpono.
Pono e noʻonoʻo ʻia kekahi mau mea e pili ana i nā Baibala o kēia ao, e pili ana i nā Palapala Helene Karistiano a i ʻole Kauoha Hou. ʻO ka mea mua, ua lōʻihi ka lōʻihi o ka hale pule Kalikiano e hoʻoholo i nā puke e pono ai ke kanona a hoʻoholo ʻia paha ma ke ʻano he hana kūpono e hōʻike ana i ke ʻano o ka hoʻomana Kalikiano a hoʻoulu ʻia hoʻi. E hoʻomaopopo he paʻakikī nā helu o nā puke o ke Kauoha Hou e ʻike ʻia ma ka ʻōlelo Helene Hikina e ʻōlelo ana i nā ʻāpana o ka Emepaea Roma, akā ma hope o ke kū kānāwai ʻana o ka hoʻomana Kalikiano ma lalo o Constantine, ua kanona ʻia ke Kauoha Hou e like me ia i kēia lā i ke Komohana Roman Komohana. . ʻO ia e 382, akā ʻo ka hoʻomaopopo ʻana i ka canonization o ka papa inoa like o nā puke ʻaʻole i hana ʻia ma ka Roman Roman Empire a hiki i ka hala ʻana o 600 AD Eia nō naʻe, pono e ʻike ʻia ma ka laulā, ʻo nā puke 27 i ʻae ʻia he canonical, ua ʻae ʻia lōʻihi e hōʻike ana i ka mōʻaukala a me nā aʻo o ka hale pule Karistiano mua. Eia kekahi laʻana, ua hoʻohana ʻo Origen (o Alexandria 184-253 CE) i nā puke 27 a pau ma ke ʻano he mau Palapala Hemolele i kāhea ʻia ma mua ma mua o ka ʻae ʻia ʻana o ka hoʻomana Kalikiano.
I ka Emepela Hikina, ʻo ka Roman Roman Hikina, ua noho Helene ka ʻōlelo maʻamau no nā Baibala Karistiano a me nā Karistiano, akā ma ka ʻaoʻao komohana o ke aupuni i lilo i ka lima o nā mea komo Kelemania, e like me nā Goth, Franks the Angles a me nā Sakona nalo ka hoʻohana ʻana o ka Helene. Akā ua noho ʻo Latina, a ʻo ka Baibala mua o ka halepule Komohana ʻo Jerome's Latin Vulgate a ua kūʻē ka hale pule o Roma i ka unuhi ʻana o ia hana i loko o nā ʻōlelo vernacular e ulu nei i nā kenekulia lōʻihi i kapa ʻia ʻo Middle Ages. ʻO ke kumu o ia no ka manaʻo o ka hale pule o Roma e hoʻohana ʻia ka Baibala e kūʻē i nā aʻo a ka hale pule, inā e hāʻule i nā lima o nā lālā a me nā lālā o nā lāhui he nui. A ʻoiai nā kipi kūʻē i ka hale pule mai ka kenekulia 11 i mua, hiki i ka hapa nui o lākou ke hoʻopau ʻia me ke kākoʻo o nā luna o ka honua.
Eia nō naʻe, ua lilo kekahi unuhi Baibala koʻikoʻi ma ʻEnelani. ʻO ia ka unuhi Wycliffe (ua hana ʻia nā unuhi Baibala ʻo John Wycliffe i ka Middle English circa 1382-1395) o ke Kauoha Hou i unuhi ʻia mai ka Lākina. Akā ua pāpā ʻia i ka makahiki 1401 a ʻo ka poʻe nāna ia e ʻimi a pepehi ʻia. No laila ma muli wale nō o ka hopena o ka Renaissance ua hoʻomaka ka Baibala e lilo i mea nui i ka hapa nui o ka honua ʻEulopa Komohana, akā pono e hoʻomaopopo ʻia aia kekahi mau hanana i hana ʻia ma mua ma mua he mea nui ia i ka unuhi a me ka paʻi ʻana i ka Baibala.
E pili ana i ka ʻōlelo Helene i kākau ʻia, ma kahi o ka makahiki 850 AD i kū mai kahi ʻano hou o nā leka Helene, i kapa ʻia ʻo “Greek minuscule. Ma mua, ua kākau ʻia nā puke Helene me nā unicals, kahi mea e like me nā hua nui i hoʻonaninani ʻia, a ʻaʻohe ona br ma waena o nā huaʻōlelo a me nā kaha ʻole; akā me ka hoʻolauna ʻana o nā huapalapala minuscule, ua hoʻomaka ka hoʻokaʻawale ʻia ʻana o nā huaʻōlelo a hoʻomaka ʻia nā kikoʻī e hoʻomaka. ʻO ka mea hoihoi, ua like ka like o ka mea like ma ʻEulopa Komohana me ka hoʻolauna ʻana o ka mea i kapa ʻia ʻo “Carolingian minuscule.” No laila, i kēia lā, ua kū nā mea unuhi Baibala e makemake e nānā i nā palapala Helene kahiko i ka pilikia pehea e puana ai i nā huaʻōlelo, akā e neʻe kāua i ka Renaissance, no ka mea ia manawa i hana ʻia ai kekahi mau mea.
ʻO ka mea mua loa, aia kekahi ala ala nui i ka mea nui o ka mōʻaukala kahiko, ka mea i komo pū me ke aʻo ʻana i ka Latin Latin a me ka hoihoi hou i ka ʻōlelo Helene a me ka Hebera. No laila, ʻelua mau mea akeakamai koʻikoʻi i hele i mua i nā kenekulia 15 a ma mua o 16 mau makahiki. ʻO lākou ʻo Desiderius Erasmus lāua ʻo Johann Reuchlin. He mau haumana Helene lāua ʻelua a ʻo Reuchlin kahi haumana Hebera; o ua mea ʻelua, ʻo Erasmus ka mea nui, no ka mea, nāna i hana i nā helu recensions o ka Greek New Testament, i hiki ke lilo i kumu no nā unuhi hou.
ʻO kēia mau loiloi i hoʻoponopono hou ʻia i nā huaʻōlelo e pili ana i nā anamanaʻo akahele o nā palapala Paipala Helene Karistiano kumu i lilo i kumu no ka nui o nā unuhi o ke Kauoha Hou i nā ʻōlelo like ʻole, ʻo ia hoʻi ʻo Kelemania, Pelekania, Palani a me Paniolo. ʻAʻole he mea kupanaha, ʻo ka hapa nui o nā unuhi na ka poʻe Protestant. Akā i ka hala ʻana o ka manawa, no Katolika kekahi kekahi. ʻO ka mea pōmaikaʻi, ʻo kēia mau mea a pau ma hope koke iho o ka hoʻomohala ʻia ʻana o ka mīkini paʻi a no laila ua maʻalahi ke paʻi ʻana i nā unuhi ʻē aʻe o ka Baibala, a hāʻawi i nā mea āpau.
Ma mua o ka neʻe ʻana, pono wau e hoʻomaopopo i kekahi mea ʻē aʻe; ʻO ia ka mea i ke kenekulia 13th Kenekulia ʻO Stephen Langton o Magna Carta kaulana, hoʻolauna i ka hana o ka hoʻohui ʻana i nā mokuna i nā puke Baibala āpau. A laila, i ka manawa i hana ʻia ai nā unuhi Pelekane o ka Baibala, ua hoʻokumu ʻia nā unuhi mua loa o ka Baibala ma luna o ka poʻe i make ʻo Tyndale a me Myles Coverdale. Ma hope o ka make ʻana o Tyndale, ua hoʻomau ʻo Coverdale i ka unuhi ʻana o ka Palapala Hemolele i kapa ʻia ʻo Matthew Bible. I ka makahiki 1537, ʻo ia ka Baibala Pelekane mua i paʻi ʻia ma ke kānāwai. I kēlā manawa, ua lawe aku ʻo Henry VIII iā ʻEnelani mai ka hale pule Kakolika. Ma hope, ua paʻi ʻia kahi kope o ka Baibala Bishops a laila ua paʻi ʻia ka Geneva Bible.
Wahi a kahi ʻōlelo ma ka Pūnaewele, eia kēia mau mea iā mākou: ʻO ka unuhi i makemake nui ʻia (ʻo ia ka unuhi Pelekane) ʻo ia ka Geneva Bible 1556, i paʻi mua ʻia ma ʻEnelani i ka makahiki 1576 i hana ʻia ma Geneva e nā poʻe Pelekane Protestant e noho ana i ka lawe pio i ka wā o Bloody Mary's. ka hoʻomaʻau. ʻAʻole ʻae ʻia e ka lei aliʻi, he mea nui ia i waena o nā Puritans, akā ʻaʻole naʻe i waena o nā kāhuna pule conservative hou aku. Eia nō naʻe, i ka makahiki 1611, ua paʻi ʻia ka King James Bible a paʻi ʻia ʻoiai ua liuliu kekahi manawa e lilo i mea makemake ʻia a i ʻoi aku paha i makemake ʻia ma mua o ka Geneva Bible. Eia nō naʻe, he unuhi ʻoi aku ka maikaʻi no kāna Pelekania nani, kona ʻano hohonu, akā ua hala ka lā i kēia lā no ka mea ua loli nui ka ʻōlelo Pelekania mai ka makahiki 1611. Ua hoʻokumu ʻia ia ma nā kumu Helene a me nā Hebera i loaʻa i ia manawa; he nui hou aku kā mākou i kēia lā a no ka mea ʻike ʻole ʻia kekahi o nā huaʻōlelo Pelekania i ia mau mea i ka poʻe i ke kenekulia 21.
ʻAe, e ukali wau me kēia hōʻike me ke kūkākūkā e pili ana i nā unuhi o kēia ao a me ko lākou mau pilikia, akā i kēia manawa makemake wau e kono i kaʻu hoa hana ʻo Eric Wilson e kūkākūkā i kekahi mau mea aʻu i hōʻike ai i loko o kēia hōʻike pōkole o ka moʻolelo o ka Baibala. .
Eric Wilson: ʻAe Jim, ua ʻōlelo ʻoe i nā leka liʻiliʻi. He aha ka minuscule Helene?
ʻO James Penton: ʻĀ, ʻo ka huaʻōlelo minuscule ʻo ia hoʻi ka hua liʻiliʻi, a i ʻole nā huapalapala liʻiliʻi, ma mua o nā hua nui. A he ʻoiaʻiʻo ia no ka Helene; he ʻoiaʻiʻo nō ia o kā mākou ʻōnaehana ponoʻī o ka kākau a paʻi ʻana paha.
Eric Wilson: Ua ʻōlelo pū ʻoe i nā hoʻoliʻiliʻi. He aha nā recensions?
ʻO James Penton: ʻĀ, he hoʻoliʻiliʻi, he manawa ia e aʻo ai ka poʻe inā makemake lākou i ka mōʻaukala o ka Baibala. ʻIke mākou ʻaʻohe o nā palapala kākau a palapala paha i hele i loko o ka Baibala. He kope kope kā mākou a ʻo ka manaʻo e hoʻi i nā kope mua loa i loaʻa iā mākou a malia paha, ma nā ʻano like ʻole i iho mai iā mākou, a aia nā kula kākau. I nā huaʻōlelo ʻē aʻe, nā palapala minuscule a i ʻole nā palapala minuscule, akā ʻo nā kākau uncial i hōʻike ʻia i ka wā mua o Roma, a paʻakikī kēia e ʻike pono i nā kākau i ka wā o nā lunaʻōlelo, e ʻōlelo, a no laila ua hoʻoholo ʻo Erasmus o Rotterdam e hana i kahi recension. Ano he aha kēlā? Ua hōʻiliʻili ʻo ia i nā palapala kākau i ʻike ʻia mai ka wā kahiko i kākau ʻia ma ka ʻōlelo Helene, a hele ma waena o ia mau mea, a hoʻopaʻa pono ʻia me ke akahele a me ka hoʻoholo ʻana i nā hōʻike maikaʻi loa no kekahi palapala a palapala hemolele paha. A ʻike ʻo ia aia kekahi mau palapala hemolele i iho mai i ka mana Latin, ka mana i hoʻohana ʻia i loko o nā haneli mau makahiki i nā kaiāulu Komohana, a ua ʻike ʻo ia aia kekahi mau manawa ʻaʻole i loko o nā palapala kumu. No laila ua aʻo ʻo ia i kēia mau mea a hana i kahi hoʻoliʻiliʻi; he hana ia i hoʻokumu ʻia ma nā hōʻike maikaʻi loa i loaʻa iā ia i kēlā manawa kikoʻī, a ua hiki iā ia ke hoʻopau a hōʻike paha i ka pololei ʻole o kekahi mau ʻōlelo ma ka Lākina. A he mea hoʻomohala ia i kōkua i ka hoʻomaʻemaʻe ʻana i nā hana o ka Baibala, i mea e hoʻokokoke aku ai mākou i kahi mea i ke kumu ma o nā recensions.
I kēia manawa, mai ka wā o Erasmus i ka mua o ke kenekulia 16, ua ʻike ʻia nā palapala a me nā papyri he nui loa (nā papyrus, inā makemake ʻoe) a ʻike mākou i kēia manawa ʻaʻole kāna hana hou i kēia manawa a ke hana nei nā ʻepekema mai ia manawa. maoli, e hoʻomaʻemaʻe i nā moʻolelo moʻaukala, e like me Westcott a me Hort i ka kenekulia 19 a me nā manawa hou hou mai kēlā manawa. A no laila he kiʻi kā mākou o nā puke Baibala kumu, a ʻike ʻia kēlā mau mea i nā mana hou loa o ka Baibala. No laila, ma ke ʻano, no ka recensions ua huikala ʻia ka Baibala a ʻoi aku ka maikaʻi ma mua o ko Erasmus lā a ʻoi aku ka maikaʻi ma mua o ka Middle Ages.
Eric Wilson: Ua maikaʻi Jim, i kēia manawa hiki iā ʻoe ke hāʻawi iā mākou i kahi laʻana o kahi recension? ʻO ia paha kahi mea e manaʻo ai i ka poʻe i ka Trinity, akā ua hōʻike ʻia he wahaheʻe.
ʻO James Penton: ʻAe, aia kekahi o kēia mau mea ʻaʻole wale me ka pili i ke Trinity. ʻO kekahi paha o nā mea ʻoi loa, ʻo ia ka moʻolelo o ka wahine i loaʻa i ka moekolohe a nāna i lawe ʻia i mua iā Iesū e hoʻokolokolo iā ia a hōʻole ʻo ia e hana. He wahaheʻe paha kēlā moʻokāki a i kapa ʻia paha i kekahi manawa he "moʻokāki holoholo a neʻe paha," i ʻike ʻia i nā ʻāpana like ʻole o ke Kauoha Hou a, ʻo ka ʻeuanelio, ʻo ia hoʻokahi; a laila aia ka mea i kapa ʻia ʻo “Koma pākolu, ”A ʻo ia hoʻi, aia ʻekolu e hōʻike i ka lani, ka Makua, ke Keiki a me ka ʻUhane Hemolele a i ʻole ka ʻUhane Hemolele. A ua hōʻoia ʻia he wahaheʻe a pololei ʻole paha ia, ʻaʻole ma ka Baibala kumu.
Ua ʻike ʻo Erasmus i kēia a i loko o nā loiloi mua ʻelua āna i hana ai, ʻaʻole ia i ʻike ʻia a ke kū nei ʻo ia i ka huhū nui mai nā poʻe kālaiʻike Katolika a ʻaʻole lākou i makemake e lawe ʻia mai ka Palapala Hemolele; makemake lākou iā ia i loko, inā paha inā ʻaʻole. A, ʻo ka mea hope loa, ua haki ʻo ia a ʻōlelo maikaʻi inā hiki iā ʻoe ke ʻike i kahi palapala e hōʻike ana aia kēia, a ua loaʻa iā lākou kahi puke i hala a hoʻokomo ʻo ia i loko, i ke kolu o ka paʻi o kāna recension, a ʻoiai ʻo ia kaomi . Ua ʻike ʻoi aku kona maikaʻi, akā i kēlā manawa ʻo kēlā me kēia mea kū kūʻē i ka hierarchy Katolika a i ʻole, no kēlā mea, nā Protestant he nui, e pau paha i ke puhi ʻia i ke ahi. A he mālamalama loa ʻo Erasmus kahi kanaka e ʻike i kēia a ʻoiai he nui ka poʻe i hele i kāna pale. He kanaka maʻalea ʻo ia i neʻe pinepine i kēlā me kēia wahi, a hoihoi nui ʻo ia i ka hoʻomaʻemaʻe ʻana i ka Baibala, a he nui kā mākou ʻaiʻē iā Erasmus a ke ʻike ʻia nei nō ia i ke koʻikoʻi o kāna kū ʻana.
Eric Wilson: ʻO ka nīnau nui, ke manaʻo nei ʻoe i nā ʻokoʻa ma waena o ka ʻōlelo Masoretic a me ka Septuagint, me ka haʻi ʻole ʻana i nā palapala kākau ʻē aʻe, e hōʻole ʻole i ka Baibala ma ka ʻōlelo a ke Akua? ʻĀ, e ʻae ʻoe iaʻu e ʻōlelo i kēia e hoʻomaka me. ʻAʻole wau makemake i ka ʻōlelo i hoʻohana ʻia i loko o nā hale pule a me nā lāhui maʻamau i ka hopena o ka Baibala ka ʻōlelo a ke Akua. No ke aha au e kūʻē nei i kēia? No ka mea ʻaʻole i kapa ʻia ka Palapala Hemolele iā lākou iho he "ʻōlelo a ke Akua." Manaʻo wau ua ʻike ʻia ka ʻōlelo a ke Akua ma ka Palapala Hemolele, akā pono e hoʻomanaʻo ʻia ʻaʻole pili ka hapa nui o nā Palapala Hemolele i ke Akua, a he moʻolelo ia no ka mōʻī o ka ʻIseraʻela, a pēlā aku. e ʻōlelo ana ka diabolō a me nā kāula wahaheʻe he nui e ʻōlelo ana i ka Baibala, a kāhea i ka Baibala ma ke ʻano he “Word a ke Akua” he kuhi hewa; a aia kekahi mau ʻepekema poʻokela i ʻae i kēlā. Akā ʻo ka mea aʻu e ʻaelike ai, ʻo kēia nā Palapala Hemolele, nā palapala hemolele e hāʻawi iā mākou i kiʻi no nā kānaka i ka hala ʻana o ka manawa, a manaʻo wau he mea nui loa ia.
I kēia manawa ke ʻike nei nā mea i loko o ka Baibala i kekahi mea e kūʻē ana i kekahi, e luku paha i ko mākou ʻike i kēia moʻo o nā puke? Manaʻo wau ʻaʻole pēlā. Pono mākou e nānā i ka pōʻaiapili o kēlā me kēia ʻōlelo mai ka Baibala mai a ʻike inā kūʻēʻē maoli ia, a i ʻole kūʻēʻē paha kekahi i kekahi, no laila e lilo ai ka hilinaʻi ʻole i ka Baibala. ʻAʻole au i manaʻo ʻo ia ka hihia. Manaʻo wau pono mākou e nānā i ka pōʻaiapili a hoʻoholo mau i ka mea a ka pōʻaiapili e ʻōlelo nei i kahi manawa i hāʻawi ʻia. A pinepine pinepine nā pane maʻalahi i ka pilikia. ʻO ka lua, manaʻoʻiʻo wau e hōʻike ana ka Baibala i kahi loli i nā kenekulia. He aha kaʻu manaʻo ma kēia? ʻĀ, aia kahi kula manaʻo i kapa ʻia ʻo "mōʻaukala hoʻōla." Ma Kelemania, ua kāhea ʻia moʻolelo hoʻōla a hoʻohana pinepine ʻia kēlā huaʻōlelo e ka poʻe ʻepekema ʻoiai ma ka ʻōlelo Pelekania. A he aha ka manaʻo o ia ka Baibala he hōʻike moakaka o ko ke Akua makemake.
Ua loaʻa i ke Akua ka poʻe e like me lākou i nā kaiāulu i hāʻawi ʻia. ʻO kahi laʻana, ua kāhea ʻia ka ʻIseraʻela e komo i ka ʻāina i hoʻohiki ʻia ʻo Kanaʻana a luku i ka poʻe e noho ana ma laila. I kēia manawa, inā mākou e hele i ka hoʻomana Kalikiano, Kristiano mua, ʻaʻole i hilinaʻi nā Karistiano i ka hāpai ʻana i ka pahi kaua a i ʻole ke kaua ʻana me ka pūʻali koa no kekahi mau kenekulia. Ma hope wale nō o ka ʻae ʻia ʻana o ka hoʻomana Kalikiano e ka Emepera Roma a laila hoʻomaka lākou e komo i nā hana koa a lilo i mea ʻoi e like me kekahi. Ma mua o kēlā, ua pacifistic lākou. He ʻano ʻokoʻa loa ka hana ʻana o nā Karistiano mua mai kā David a me Joshua, a me nā mea ʻē aʻe i hana ai, i ka hakakā ʻana me nā kaiāulu pagan a puni a ma Kanaana ponoʻī. No laila, ʻae ke Akua i kēlā a pinepine mākou e hoʻi i hope a ʻōlelo, "he aha kāu e pili ana i ke Akua?" ʻ answers, pane mai ke Akua i kēia i loko o ka puke o Ioba i kāna ʻōlelo ʻana: Aia wau i hana ai i kēia mau mea āpau (ke haʻi nei wau ma aneʻi), ʻaʻole ʻoe ma kahi, a inā ʻae wau e pepehi ʻia kekahi, hiki iaʻu e hoʻihoʻi i kēlā kanaka mai ka lua kupapaʻu, a hiki i kēlā kanaka ke kū hou i kēia mua aku. A kuhikuhi ka Palapala Hemolele Karistiano e hiki ana kēlā. E ala hou ana kekahi.
No laila, ʻaʻole hiki iā mākou ke nīnau i ka manaʻo o ke Akua i kēia mau mea no ka mea ʻaʻole maopopo iā mākou, akā ʻike mākou i kēia unraveling a i ʻole neʻe ʻana mai nā manaʻo nui loa o ka Old Testament a i ʻole nā Hebera Hemolele i nā kāula, a i ka hope loa i ka New Ke Kauoha, ka mea e hāʻawi iā mākou i ka maopopo o ka mea a Iesu no Nazareta i pili ai.
Nui koʻu hilinaʻi i kēia mau mea, no laila aia kekahi mau ala e hiki ai iā mākou ke nānā i ka Baibala, kahi e hiki ai ke hoʻomaopopo ʻia e like me ka hōʻike ʻana i ka makemake o ke Akua a me kāna hoʻolālā akua o ke ola no nā kānaka ma ka honua. Eia kekahi, pono mākou e ʻike i kekahi mea ʻē aʻe, hoʻoikaika ʻo Lutera i ka wehewehe maoli ʻana i ka Baibala. Hele mamao aku kēlā no ka mea he buke metaphors ka Baibala. I ka mea mua, ʻaʻole maopopo iā mākou ke ʻano o ka lani. ʻAʻole hiki iā mākou ke kiʻi i ka lani, a ʻoiai he nui nā mea waiwai e ʻōlelo nei, “ʻĀ, ʻo kēia wale nō, a ʻaʻohe mea ma ʻō aku,” ʻē, like paha mākou me nā keiki haki ʻInikia e makapō India. fakiers a me ka mea e paʻa ana i nā ʻāpana like ʻole o ka ʻelepani. ʻAʻole hiki iā lākou ke ʻike i ka ʻelepani holoʻokoʻa no ka mea ʻaʻohe o lākou hiki, a aia kekahi i kēia lā e ʻōlelo maikaʻi nei ʻaʻole hiki i ke kanaka ke hoʻomaopopo i nā mea āpau. Manaʻo wau he ʻoiaʻiʻo kēlā, a no laila lawelawe ʻia mākou i ka Baibala e kekahi ʻōlelo hoʻohālikelike ma hope o kekahi. A he aha kēia, ua wehewehe ʻia ka makemake o ke Akua i nā hōʻailona i hiki iā mākou ke hoʻomaopopo, nā hōʻailona kanaka a me nā hōʻailona kino, i hiki iā mākou ke hoʻomaopopo; a no laila, hiki iā mākou ke kikoo a hoʻomaopopo i ka makemake o ke Akua ma o kēia mau ʻōlelo hoʻohālikelike a me nā hōʻailona. A manaʻo wau nui nā mea e pono ai e hoʻomaopopo i ka Baibala a me ka makemake o ke Akua; a ʻaʻole hewa mākou a pau.
Manaʻo wau ʻaʻole iaʻu ke kī i nā ʻoiaʻiʻo a pau i loko o ka Baibala, a ʻaʻole wau i manaʻo ʻo kekahi kāne ʻē aʻe. A haʻaheo loa ka poʻe ke manaʻo lākou he alakaʻi koke kā ke Akua e haʻi ai i ka ʻoiaʻiʻo, a he mea pōʻino ʻole ka hoʻāʻo ʻana o nā hale pule ʻelua a me nā neʻe ʻē aʻe i loko o ka hoʻomana Kalikiano e hoʻokau i kā lākou theology a me kā lākou aʻo ʻana iā haʻi. Ma hope o nā mea āpau, ʻōlelo ka Palapala Hemolele ma kahi hoʻokahi ʻaʻole pono mākou i nā kumu. Hiki iā mākou, ke hoʻāʻo mākou e aʻo ahonui a hoʻomaopopo i ka makemake o ke Akua ma o Kristo lā, hiki iā mākou ke kiʻi. ʻOiai ʻaʻole maikaʻi loa no ka mea mamao aku mākou mai kahi maikaʻi loa, akā naʻe, aia kekahi mau ʻoiaʻiʻo i hiki iā mākou ke noi i ko mākou ola a pono e hana. A inā mākou e hana i kēlā, hiki iā mākou ke mahalo nui i ka Baibala.
Eric Wilson: Mahalo iā Jim no ka hōʻike ʻana mai i kēia mau mea hoihoi a me nā ʻike me mākou.
ʻO Jim Penton: Mahalo a nui loa iā ʻoe, e Eric, a hauʻoli loa wau i ka hiki ʻana mai i ʻaneʻi a hana pū me ʻoe i kahi leka no nā poʻe he nui e ʻeha nei no ka ʻoiaʻiʻo o ka Baibala a me ka ʻoiaʻiʻo o ke aloha o ke Akua, a me ke aloha o Kristo, a me ka mea nui o ko mākou Haku ʻo Iesū Kristo, no kākou āpau. Hiki iā mākou ke ʻike ʻokoʻa mai nā poʻe ʻē aʻe, akā e hōʻike hope ke Akua i kēia mau mea āpau a e like me kā ka lunaʻōlelo Paul i ʻōlelo ai, ʻike ʻeleʻele mākou i loko o ke kīʻaha, akā e hoʻomaopopo a ʻike paha mākou i nā mea āpau.
Aloha Rusticshore. ʻO ka mea mua makemake wau e hoʻomaopopo maikaʻi i kāu manaʻo ke hoʻohana ʻoe i ka huaʻōlelo "inerrant" me ka pili ʻana i ka Baibala? No ka mea inā maopopo iaʻu iā ʻoe, pehea e hiki ai iā ʻoe i ka manawa like ke ʻōlelo "hilinaʻi ʻoe ma ia"? Me he mea lā he kūlike ʻole inā ʻaʻole naʻaupō e hilinaʻi hilinaʻi i ka Baibala e like me ke Akua Word inā manaʻo ʻoe he kīnā ʻole ia i nā moʻolelo i loaʻa i loko o ia mea he wahaheʻe, kūʻē a hilinaʻi ʻole paha. ʻO ka lua hiki iā ʻoe ke ʻōlelo i kekahi o kēlā mau "contrad contradict" e pili ana i ka moʻolelo alahou i loko o nā ʻelele, no ka mea ʻaʻole "maopopo a... Pākuhi hou »
Alithia - Pehea e hiki ai iaʻu (a i ʻole kekahi, no ia mea) ke hilinaʻi i ka baibala ke manaʻo lākou he hewa a me nā mea kue? Maʻalahi ʻAʻole haʻi mai nā palapala hemolele iā mākou ua kī aku ke Akua mai ka lani mai me kona lima a hana maoli i ke kanaka e kākau i kāna huaʻōlelo, a me kēlā me kēia huaʻōlelo. Hōʻike ia iā mākou ua "ʻōlelo kanaka" (1 Peter 2: 21,22) ʻoiai lākou i "lawe ʻia" e ka ʻuhane hemolele, ʻoiai maopopo iaʻu ua ʻike ʻoe. E like me ke alakaʻi ʻana o ka mea alakaʻi i ke symphony a kōkua iā lākou ma ke ala, ʻaʻole ʻoi aku ke kuleana inā hoʻoholo ka violinist e hoʻokani i kahi leka ma kahi kiʻekiʻe.... Pākuhi hou »
I ka ʻōlelo ma luna aʻe o 1 Petero 2: 21,22. . . No ka mea, ʻaʻohe wanana i hana ʻia e ka makemake o ke kanaka, akā ua ʻōlelo nā kānaka mai ke Akua mai a ka ʻUhane Hemolele i alakaʻi ai. (ESV)
E ke kaikaina aloha ʻo Rusticor, ke kala aku iaʻu inā ʻoe i lawe i koʻu ala e like me ke kolohe a me ka hilahila ʻaʻole wau i manaʻo e lilo ia. Eia naʻe ua aʻo ʻia mākou e hāpai i ka pahi kaua a ka ʻuhane i kā mākou kaua ʻuhane. ʻAe kaua ʻuhane! He pahi kaua hōʻeha ka pahi kaua, a ua hele wau i kahi hōʻeha ʻuhane. ʻIke ʻia paha he juxtaposition, akā unapologetic wau no ka lawe ʻana i ka pahi kaua ʻuhane e like me koʻu manaʻo he pono. No laila ma luna o kāu hoʻohālikelike o kahi alakaʻi mele manaʻo wau he dis-analogy kēia. ʻO kahi laʻana ke ʻike ke Akua i nā kāne e ʻike i kāna huaʻōlelo, hoʻopaʻa ʻo ia... Pākuhi hou »
Mahalo no kēlā mau ʻike i loko o ka Apocrapha. He mea maikaʻi ke loaʻa kahi ʻatikala e pili ana i kēlā kumuhana. Nāʻaʻa ???
Nui manaʻo. Ma waho aʻe o nā ʻokoʻa nui e waiho nei ma waena o nā kākau i ʻike ʻia a Paul vs nā forgeries i manaʻo ʻia e pili ana i nā ʻokoʻa grammatical. Malia paha - 1) E kaha i ka ʻokoʻa ma waena o NT Apocrypha a me ka Pseudepigrapha 2 e kekahi mau paukū - ʻoiaʻiʻo ʻo Mark ka… ʻo ka mea kākau? 3) He aha nā kula, inā i hoʻoholo ʻia e noho ʻia e nā mea archaeological e pili ana iā Mark, John, Matthew, Peter a me ko lākou kūlanakauhale? Eia hou, i ka wā kahiko, ʻo wai ka mea i aʻo ʻia e heluhelu? Ua aʻo ʻia i ka heluhelu ʻana a me ke kākau ʻana i ka manawa like, ʻoiai... Pākuhi hou »
"Eric - E paʻi wau i ka minus ʻulaʻula e hoʻokaʻawale iā ʻoe i ka manawa… akā ʻaʻole i ʻae ʻia. ”
ʻAʻole pono kēlā. Hoʻohaʻahaʻa ia iā ʻoe.
Aloha Rusticshore. Ke aʻo nei wau iaʻu iho e pili ana i nā "palapala i nalowale" a i ʻole Apocrypha e like me kā lākou e wehewehe nei. Mahalo wau i kēia wahi e ka nui o nā mea a me ke ʻano kupaianaha o nā kākau! E like me ka puke a Enoka kahi e wehewehe ai ka hānau ʻana o Noa. I ka hānau ʻana he lauoho keʻokeʻo kona, kū koke i luna a hoʻomaikaʻi i ke Akua! Wow auwe. Mai kāu mau manaʻo ma luna ke hōʻike nei ʻoe e pono e nīnau ʻia "na wai e aʻo ʻia" e hoʻokolokolo ma ka ʻoiaʻiʻo o ia mau waihona? ʻO ka OT apocrypha, Pseudepigrapha, ka NT apocrypha a me nā mea he nui a me nā mea "ua lilo... Pākuhi hou »
Kaikuaʻana, kaikaina . . . ʻAe wau e ʻae me ka helu o nā ʻepekema loea e pili ana i kēia kumuhana o ka OT apocrypha, a me nā palapala NT apocryphal. He ʻoiaʻiʻo, he nui loa i ke ala o ka ʻike e pili ana i kēia kumuhana, i kaʻu kuhi, e komo wale i kahi ʻōlelo BP maʻamau. . . ʻaʻole e hōʻike i ka nui o ka noiʻi ʻaʻole hele maʻamau me nā ʻōlelo BP. Akā ʻo ka OT a me NT kākau apocryphal he ākea loa. Akā e pili ana i nā palapala NT apocryphal kikoʻī - ua lilo kēia kumuhana i mau haumāna i nā makahiki he nui i nā makahiki o ke aʻo ikaika a me ka grammar.... Pākuhi hou »
ʻO Rusticshore maikaʻi, Mahalo no ka hōʻoia ʻana i kaʻu mau ʻike mua. ʻO kāu mea hoʻohālikelike o ke kalai ʻana i kahi lua i ka wai kahi mea maikaʻi. Manaʻo wau e like me kāu e ʻōlelo nei, ʻaʻole hiki i kekahi ke hoʻohana i kahi palaki ākea ākea ma waena o ka nui āpau e hana i kahi kiko. Pono kekahi e nānā i kēlā me kēia ma kāna pono ponoʻī. A ʻoiaʻiʻo ʻaʻole kēia e lawe i mau mahina akā he mau makahiki paha! No laila ke manaʻo nei wau i kaʻu alahele no kahi hōʻuluʻulu a me kahi ʻōkuhi hoʻolālā o ke kūlana ma mua o ke kahe ʻana i lalo i kēlā me kēia puke e like me kēia he hihia kēia; “ʻAʻohe... Pākuhi hou »
Aloha Meleti, inā ʻo ia wale nō kahi hoʻoulu e lilo i ʻike hou aʻe e pili ana i ke kumuhana, makemake wau e loaʻa ka manawa kūpono e hōʻuluʻulu i kekahi o nā ʻike i loaʻa e pili ana i ke kumuhana. ( ʻO Apocrypha a me ka Pseudepigrapha nā palapala) no ka hōʻike e hiki mai ana inā ʻae ʻia.)
Lana ka manaʻo ua hoʻokomo lākou i ka moʻo Narnia na CS Lewis e like me kaʻu i heluhelu ai iā lākou.
Maikaʻi loa, Alithia. Hiki iā mākou ke hoʻokuʻu i ka ʻike i loko o kahi ʻatikala a hana paha i kahi wikiō ma luna.
Ma ia mea, pono kahi manawa e uhi ai i ka ʻike a hana i kahi hōʻuluʻulu manaʻo.
Aloha i nā hoahānau āpau mai Alithia.
PS He mea maikaʻi ke ʻike aku i kekahi o nā makahiki o Dr Pentons e hana nei i nā ʻike kūpono. Hiki iaʻu ke ʻimi i ka noʻonoʻo nui i kēlā makahiki! Aloha Penton.
Mahalo iā ʻoe e Alithia no kāu manaʻo piha i nā manaʻo aʻu e makemake ai, keu hoʻi i nā mea i ka paukū i hala. ʻO kahi hana paʻakikī e wehewehe i kēlā me kēia kikoʻī i ka Baibala e hoʻohana ana i ko mākou ʻike palena palena ʻole a me ka nele o ka ʻike hiki ke trappy. ʻIke ʻoe i ke kumu. ʻIke kēlā me kēia o mākou i nā huaʻōlelo pilikia āna i maopopo ʻole ai a i ʻole manaʻo paha ia he pololei ʻole. Ehia hale pule i ka honua i loaʻa nā aʻo e kūʻē ana i kekahi? Ehia mau poʻe akeakamai me nā manaʻo like ʻole. Hele kekahi i kahi e haʻi hewa ai i kekahi mau paukū o ka Baibala a haʻalele wale paha iā lākou no ka... Pākuhi hou »
ʻAʻole wau i manaʻoʻiʻo he inerrant ka "Word of God". Ke hilinaʻi nei wau iā ia, ʻoiai ke hana pono nei wau i ka hoʻāʻo ʻana e ʻike i nā ʻāpana hewa, inā hiki ke hana paʻa a hoʻokō ʻia ... e nā ʻepekema lākou iho. Hoʻohui ʻia, ʻaʻole hiki i kekahi ke hōʻole i nā kuee maopopo loa, ʻoiai manaʻo kekahi he mea liʻiliʻi lākou, ʻo nā mea nui ʻē aʻe ... e like me ka haʻi ʻana i ke alahou ʻana wale nō i nā ʻelele synoptic. Nui nā ʻokoʻa ma nā ʻeuanelio e pili ana i kēia wale nō. Noʻu ... hoʻāʻo wau e hoʻomanaʻo he mau mea kākau ʻokoʻa kēia me nā manaʻo like ʻole .... akā naʻe, aia nā ʻokoʻa maopopo i nā moʻolelo,... Pākuhi hou »
Hāʻawi ʻo Merci i ka hana kaumaha. Oui, il ne faut pas confondre la Parole de Dieu avec l'histoire partielle de l'humanité racontée dans la Bible. Pour moi, la Parole de Dieu est lʻenseignement pur du Christ transmis en partie dans les évangiles. Parfois, mēme les apôtres ont ajouté des pensées personnelles. Paul dit dans 1 cor 7: 12 ”Et aux autres, je dis, oui moi, non le Seigneur: Si un frère a…” Paul ne prétend pas dans ce cas apporter la Parole du Seigneur, mais cʻest sa pensée qu ' il nʻimpose pas. Parfois mēme Dieu a fait des concessions hopohopo... Pākuhi hou »
Mahalo no ka ʻōlelo maikaʻi loa e Nicole, nā manaʻo maikaʻi. Manaʻo wau ua lawe maikaʻi ʻoe i ke ala pololei o ka ʻike ʻana i ka Baibala ma ka hoʻokalakupua ʻana i ka mea nui o ka hoʻomaopopo ʻana i ka waiwai a uhane o nā ʻōlelo a ka Baibala i hoʻoikaika ʻia ma Mat. 23:23.
Frankie
Mahalo iā Eric a me James no kahi haʻawina moʻolelo hoihoi loa. Ua hoihoi mau wau i ka moolelo ʻeuanelio o ka wahine i lawe ʻia mai iā Iesū no ka moekolohe. Ua manaʻo wau he hiʻohiʻona maikaʻi loa ia o ko kā mākou Haku aloha a me kahi haʻawina nui loa no ke kala ʻana. I ka lawe ʻia ʻana mai ka mana 'pahi kaua kālā' o ka baibala, noʻonoʻo wau no ke aha. I ka ʻoiaʻiʻo ua haʻi wau i kahi hoa aloha (ʻo JW nō naʻe) e pili ana i ka lawe ʻia ʻana ua pūʻiwa ʻo ia pū kekahi a ʻaʻole ʻo ia i manaʻoʻiʻo a hiki i kona nānā ʻana i kāna baibala ponoʻī. Ke hilinaʻi nui nei ka WT ma ka Sinaalty (330-360 CE)... Pākuhi hou »
Hebrews 10: 26