Te Pukapuka Paipera a Genesis - Geology, Archeology and Theology - Wahanga 3

Part 3

Ko Te Kaute Hanga (Genehi 1: 1 - Genesis 2: 4): Nga Ra 3 me te 4

Genesis 1: 9-10 - Ko te toru o nga ra o te hanganga

Na ka mea te Atua, Kia huihuia nga wai i raro o te rangi kia kotahi te wahi, a kia puta te tuawhenua. A i pera tonu. ¹⁰ Na ka huaina e te Atua te tuawhenua ko te Whenua; a ko te huihuinga o nga wai i huaina e ia ko nga Moana: A ka kite te Atua, he pai.

He whakaritenga ano mo te koiora i matea, no reira, i te wa e puritia ana e te wai nga toenga o te whenua, ka whakahuihui, ka tuku i te whenua maroke kia puta. Ko te Hiperu ka taea te whakamaoritanga mo:

"Na ka mea te Atua, Taria atu nga wai i raro o te rangi kia kotahi te wahi e kite ai koe i te whenua maroke; Na ka huaina e te Atua te tuawhenua ko te Whenua; ko te huihuinga o nga wai i te moana: a ka kite te Atua, he pai..

He aha te korero a Geology mo te timatanga o te whenua?

He mea pai ki te kite ko te Geology kei a ia te kaupapa o Rodinia[i] [ii]i te takiwa o te takiwā o te moana i te timatanga o te hitori o te whenua. I roto ko nga papa whenua whenua katoa o mua i mua i te Cambrian me Early Cambrian[iii] wā Kaua e whakapoauau ki a Pangea, ki Gondwanaland ranei, kei roto i nga waahanga whenua o muri.[iv] He mea nui ano hoki kia mahara he iti rawa te rekoata peariki i mua i te wehenga o nga toka hei Early Cambrian.

I korero te apotoro a Pita mo te pono i tu te whenua i te timatanga o te orokohanga i te wa i tuhituhi ai ia i roto i te 2 Pita 3: 5 I te timatanga te rangi me te whenua e tu ana i roto i te wai, i waenga wai, he mea na te kupu a te Atua. e tohu ana i tetahi maarahi i runga ake i te wai e karapotia ana e te wai.

I pehea te mohio a te Apotoro a Pita raua ko Mohi [te kaituhi o Genesis] he penei te whenua i te wa kotahi, he mea i homaihia i te rautau kua hipa me te tino rangahau o te Papaiao Matawhenua? Ano hoki, ko te mea nui kia mahara kaore he korero pakiwaitara mo te hingatanga o te moana.

Kia mahara ano tatou ko te kupu Hiperu i whakamaorihia “Whenua” kei konei “Eretz”[v] anei ko te whenua, te oneone, te whenua, he rereke ki te aorangi katoa.

Ko te whenua maroke te tikanga ka taea te mahi a muri ake nei o te ra auaha na te mea i etahi waahi ka tuu nga otaota.

Genesis 1: 11-13 - Ko te toru o nga ra o te hanganga.

¹¹ Na ka mea te Atua, Kia pihi ake te tarutaru i te tarutaru, te otaota whai purapura, te hua r hua, te hua, te hua, te hua, tena, kei runga, o te whenua. A i pera tonu. ¹² Na ka whakatupu te whenua i te tarutaru, i te otaota whai purapura, i runga i ona purapura, me ona rakau whai hua, ona purapura i runga ia ia, me ia ahua. A ka kite te Atua, he pai. ¹³ A ko te ahiahi, ko te ata, he ra tuatoru.

I tiimata te ra tuatoru i te pouri o te pouri, ana ka nekehia te hanga whenua whenua. Ko te tikanga tenei i te ata ka haere mai te marama, ka maroke te whenua, ka noho nga tipu hei tipu. E ai ki te rekoata, i te tipu o te pouri o te ra tuatoru ka puta he tarutaru, me nga rakau whai hua, me etahi atu tipu tipu-purapura. He pai, he oti, mo nga manu me nga kararehe me nga pepeke e hiahia ana ki nga hua hei oranga hei oranga. He mea tika ki te whakatau ko nga rakau hua me nga hua whakamomona i hangaia penei, na te mea ko te nuinga o nga hua he pepeke, he manu ranei he kararehe ranei ki te whakakino me te whakamomona i nga putiputi i mua i te tipu o nga hua, kaore ano kia hangaia tetahi. Ko etahi, ka tika, ka ruarahia, ka whakapakarihia ranei e te hau.

Akene he whakahe ta etahi e kore nei e puare te oneone i roto i nga haora 12 o te pouri, engari mena he maha nga tau e hua ana te oneone i enei ra, ko nga rakau hua e whai hua ana ka maha nga tau e hanga ana i enei ra, ko wai ma taatau ki te aukati i te kaha auaha o te Atua Kaha Rawa me tana hoamahi me tana tama a Ihu Karaiti?

Hei tauira, i te wa i hangaia ai e Ihu Karaiti te waina mai i te wai i te marena marena, he aha te momo waipiro i hangaia e ia? Te akakite ra a Ioane 2: 1-11 kia tatou “I whakapumautia e koe te waina pai a taea noatia tenei ra.. Ae, he uaina pakeke, tino whakarakei nei, ehara i te mea e pa ana ki te waipiro inu noa iho me hiahia kia maoa kia pai ai. Ae, ko ta Zopara i patai ai ki a Hopa "Ka taea e koe te rapu nga mea hohonu a te Atua, kia mohio ranei koe ki te rohe o te Kaha Rawa?" (Ioba 11: 7). Kao, kaore e taea e taatau, kaua hoki e kii kia kaha taatau. Mai ta Iehova i parau i roto i te Isaia 55: 9 “I te mea e teitei ake ana te rangi i te whenua, waihoki ko oku huarahi e teitei ake ana i o ara.

Ano hoki, i te mea i hangaia nga pepeke i te 6^th te ra (kei roto pea i nga mea rererangi rererangi, Genesis 1:21), mena he 24 haora te roa o nga ra o te orokohanga, ka raru pea ka taea e nga otaota hou te hanga ki te ora me te whakaputa uri.

Pēnei ki ngā rā tuatahi me te tuarua o te orokohanganga, ko nga mahi o te ra tuatoru o te orokohanga he kupu timatanga hoki "Me", ma te hono atu ki enei mahi hei rere tonu i nga mahi me nga huihuinga kaore he waahi waahi.

Kind

Kaore e taea e taatau te tirotiro haere tonu i nga ra o te orokohanga me te kore e titiro ki te putanga tuatahi mai o te kupu "Atawhai" whakamahia i konei e pa ana ki nga otaota me nga rakau. Kaore ano kia maarama he aha te kupu Hiperu "min", i whakamaorihia hei "atawhai" ki te whakariterite koiora o naianei, engari ko te ahua nei he pai ake ki te momo, ki te whanau ranei. Heoi kaore e taurite ki tetahi momo. Ka pai ake pea te korero "Ko nga roopu o nga koiora ora kei roto i te momo hanga kotahi mena i heke mai i te puna whakapapa o nga tupuna. Kaore tenei e aukati i nga momo hou na te mea ka wehewehe tenei i te puna taketake o te ira. Kua ngaro nga korero kua tiakina ranei kaore i riro. Ka ara ake pea he momo hou ka wehe ke ana te taupori, ka tupu ana te whakatipu. Na tenei whakamaaramatanga, ko te momo hou ehara i te momo hou engari he wehewehe ano mo tetahi momo momo. "

Mo te hunga e hiahia ana ki te pehea o tenei mahi i runga i te tikanga mahi tirohia tenei hono[vi] mo nga whakapapa whanau o nga momo momo otaota.

I a ia e korero ana mo tenei, ko te apotoro a Paora e whakaatu ana i enei rohe tuturu i waenga i nga momo i a ia e tuhituhi ana i a ia e korero ana mo te aranga mai "Ehara nga kikokiko katoa i te kikokiko kotahi, engari kotahi ano to te tangata, a he kikokiko ano tetahi, he kararehe ano tetahi, he manu ano tetahi, he manu ano tetahi." 1 Kolinito 15:39. Mo nga tipu i roto i te 1 Korinto 15:38 i kii ia mo te witi etc., "E hoatu ana hoki e te Atua ki taua kakano he tinana, ko tana i pai ai, a ki tenei kakano, ki tona ake tinana."

Ma tenei ka taea e te tarutaru te whakauru i nga otaota katoa e horapa ana, e kapi ana i te whenua, a ko nga otaota hei momo (ka whakamaorihia nga otaota i te NWT), ka kikii i nga ngahere me nga otaota, me nga rakau ano he momo ka kapi katoa i nga tipu rakau nunui.

He whakamarama ake mo te Atua ki tana titiro “Momo” e kitea ana i roto i te Levitiko 11: 1-31. Anei e whai ake nei te whakarapopototanga poto:

• 3-6 - Nga momo e ngau ana i te kai, ka wehea te maikuku, haunga te kamera, te toka toka, te hare, te poaka. (Ko nga mea i whakakahoretia ka wehe te maikuku, te ngau ranei i te kai, engari kaore i te rua.)
• 7-12 - Nga kararehe wai he pata me nga unahi, nga mea waikore, kahore he huruhuru, he unahi.
• 13- Ko te ekara, ko te ahipere, ko te whatura pango, ko te manu aute, me te aiteangi, me nga mea pera, me te raweni, me te kingi, me te otereti, me te otereti, me te koekoea, me te hupou, me nga mea pera. Ko te taaka, te heroni, me te pekapeka, nga mea rite tonu ki a ia.
• 20-23 Ko te mawhitiwhiti me tona ahua, ko te kirikiri me tona ahua, ko te mawhitiwhiti me tona ahua.

Ra 3 o te hanganga - Kotahi Te Whenua Whenua i hangaia i runga ake i te wai me nga momo Huawhenua i hangaia hei whakarite mo nga mea ora.

Geology me te ra tuatoru o te Ra Hanga

Hei whakamutunga, me kii atu ko te whanaketanga e ako ana ko nga koiora katoa i ahu mai i nga tipu moana me nga kararehe moana. E ai ki nga waa o te Takotoranga o te Ao, e hia rau miriona tau i mua i te tipu ake o nga tipu me nga rakau hua. Ko tehea o nga huihuinga e maarama ana ki te raupapa mahi ake? Te Paipera, te kaupapa whanaketanga ranei?

Ka tirohia tenei kaupapa a muri ake nei i roto i te tirotiro i te waipuke o te Ra o Noa.

Genesis 1: 14-19 - Ko te wha o nga ra o te hanganga

Na ka mea te Atua, Kia whai mea whakamarama te kiko o te rangi, hei wehe i te awatea, i te po; hei tohu ano aua mea, hei taima, hei ra, hei tau. E e ti'a ia ratou ia riro ei anaana i roto i te reva o te ra'i ra ia anaana mai i ni'ai te fenua nei. A i pera tonu. Na ka hanga e te Atua nga whakamarama nunui e rua, te mea nui ake hei ki mai i te awatea, me te rama iti mo te po, me nga whetu.

Na ka whakanohoia e te Atua ki te kiko o te rangi hei whakamarama i te whenua, hei rangatira i te awatea, i te po, hei wehe hoki i te marama me te pouri. A ka kite te Atua he pai. A ko te ahiahi, ko te ata, he ra tuawha.

He whakamaoritanga pono e kii ana “Na ka mea te Atua, Kia whai mea whakamarama te kiko o te rangi, hei wehe i te awatea, i te po; hei tohu me etahi taima mo nga ra me nga tau. Hei whakamarama aua mea i te kiko o te rangi, hei whiti ki te whenua: a ka oti. I hanga hoki e te Atua nga rama e rua kia nui, te marama nui hei tohutohu i te awatea, a kia iti te marama hei tohutohu i te po me nga whetu.

A whakanohoia ana ratou e te Atua ki te kiko o te rangi, hei tiaho ki te whenua, hei rangatira mo te awatea, mo te po, hei wehe i te marama i waenganui o te pouri. A ka kite ahau i te Atua he pai. A ko te ahiahi, ko te ata, he ra tuawha..[vii]

I hangaia, i kitea ranei?

Ko te tikanga tenei ko te Ra me te Marama, ana i hangaia nga whetu i te 4^th rā?

Kaore nga tuhinga Hiperu i kii i hangaia i tenei wa. Te rerenga korero “Kia kotahi” or “Tukuna kia marama” e hangai ana ki te kupu Hiperu "Hayah"[viii] te tikanga "ki te taka atu, puta mai, riro, riro." He tino rereke tenei i te kupu "Hanga" (Hiperu = “bara”).

He aha te mea i puta ake i puta ranei i runga i nga korero o te Paipera? He whakamarama e rereke ana i te marama me te pouri. He aha te kaupapa o tenei? Ka mutu, he marama kei runga i te 2^nd i te ra i mua o te whakatipu otaota i te 3^rd ra ana ka paingia e te Atua nga mea katoa, ka marama ano. Ka whakahoki tonu te kaute, "me waiho hei tohu me nga taima mo nga ra me nga tau".

Ko te maama nui ake, ko te ra, hei rangatira i te awatea, ko te maama iti, ko te marama te rangatira o te po, me nga whetu. I whakanohoia enei rama ki hea? E ai ki te kaute, "tu ana i te kiko o te rangi”. Ko te kupu i whakamaorihia "huinga" ko te tikanga "tuku". Na, ko enei whakamarama i hoatuhia, i kitea ranei i te kikorangi o te rangi. Kaore e taea e taatau te kii, engari ko te tohu ko enei whakamarama, i te orokohangahia i te ra o te orokohanga tuatahi engari i kitea inaianei ki te whenua mo nga take i kiia. Akene ko te papa o te kohu-puta noa i te ao i hangaia kia angiangi kia maarama ai ka kitea mai i te whenua.

Te kupu Hiperu “Maor” iritihia hei “whakamarama ” kawe i te tikanga o te "kaituku-maama". Ahakoa te marama ehara i te maama marama taketake penei i te ra, ahakoa, he kaihanga marama ma te whakaata i te marama o te ra.

Te take i hiahiatia ai te tirohanga

Mena kaore i kitea mai i te whenua, kaore e taea te tatau i nga ra me nga waa me nga tau. Akene, i tenei wa hoki, i whakauruhia mai he honga toki o te whenua, na reira hoki te take o a tatou taima. Ano hoki, akene i whakatikatikahia te mahinga a te marama ki tona aorere ahurei mai i te porowhita rite ki etahi amiorangi aorangi. Ahakoa ko te honga te honga o naianei i te takiwā o te 23.43662 ° kaore i te tino tau, na te mea pea i waipuke ake te whenua i te waipuke. Ko te waipuke tera pea ka puta he ru, na te tere o te hurihanga o te ao, te roa o te ra, me te aorangi o te aorangi.[ix]

Ko te rereketanga o te waahi o te ra (mai i te rawhiti ki te taha mauru) i te rangi ka awhina ano hoki i ta maatau ki te whakatau kei hea tatou i te ra, ki te pupuri i te waa, me te waa (te teitei o tera rawhiti ki te hauauru, engari ko te teitei kua tae ake) .[X]

Ko nga mataaratanga e kiia ana e maatau hei korero i te waa, kaore i waihangahia kia tae ki te 1510 me te maataki pute tuatahi.[xi] I mua i tera ko te sundial he taputapu noa hei awhina i te waa ki te taera i nga kaanara.[xii] I runga i te moana, nga whetu me te marama me te ra i whakamahia hei whakatere mo nga mano tau. Ko te inenga o te ahopou he uaua, he uaua ki te hapa a he maha nga wa ka pakaru te kaipuke a tae noa ki te wa i hangaia ai e John Harrison ana karaka H1, H2, H3, a, ko te H4, i waenga i nga tau 1735 me 1761, na te mutunga i whakatau te kaupapa o te ahopou pono i te moana. mo te pai.[xiii]

Nga ahuatanga motuhake o te marama

Ko te Rama Iti, ko te marama ranei, he maha nga ahuatanga motuhake hei ahei i a ia ki te whakatutuki i nga whakaritenga. Anei e whai ake nei he whakarapopototanga poto noa, he maha atu ano.

• Hei tiimatanga, he waahi motuhake tona.[xiv] Ko etahi marama ka huri i etahi aorangi ano i te aorangi i runga i te rererangi rereke ki te marama. Ka taiawhio te marama i runga i te waka rererangi e tata orite ana ki te aorangi o te ao hurihuri i te ra. Kaore tetahi o era atu 175 marama amiorangi i te punaha o te ra e huri i ta raatau ao penei.[xv]
• Ma te hurihuri ahurei o te marama e whakapumau te honga o te whenua e tuku nei i nga kaupeka o te tau, mai i te whakaheke.
• Ko te rahi o te marama ki te whenua (aorangi) he motuhake ano hoki.
• Ma te marama e tuku nga kairangahau ki te ako i etahi aorangi me nga whetu tawhiti atu, me te hononga o te whenua-marama hei telesope nui.
• Ko te marama he takotoranga whenua-tino tata ki te whenua, kaore he wai wai, kaore he koiora kaha, kaore he taiao, na reira ka hohonu rawa atu nga kitenga hohonu atu mena he rite te whenua ki te marama, ki teera ranei.
• Ko te ahua o te atarangi o te whenua i runga i te marama e ahei ai tatou ki te kite ko te whenua he porowhita, kaore e uru ki te ohorere i roto i tetahi toka!
• Ka mahi te marama ki te tiaki i te whenua mai i nga parekura me nga asteroids, na te mea he aukati tinana me tona kukume ano i nga taonga haere.

"Me waiho hei tohu me nga taima mo nga ra me nga tau"

Pehea ai enei tohu hei tohu?

Tuatahi, he tohu ratou mo te kaha o te Atua.

Teie ta te papai salamo ra o David i faataa mai i roto i te Salamo 8: 3-4, “Ka kite atu au i to rangi, i nga mahi a ou maihao, i te marama me nga whetu i whakapaia e koe, he aha te tangata matemate i maharatia ai e koe, ko te tama a te tangata whakaahuru e atawhaitia ana e koe? ”. I roto i te Taramo 19: 1,6 i tuhituhi ano ia E korerotia ana e te rangi te kororia o te Atua; ae korerotia ana e te kikorangi te mahi a ona ringa. … No tetahi pito o te rangi tona [te rā] e haere ana, ana kua oti te ara porowhita ki etahi atu o nga pito ”. Kei te ngaro nga rangatira o te taone i tenei honore, engari ka haere ki nga tuawhenua i tawhiti atu i nga putake marama o te tangata i te po, ka titiro atu ki te rangi i tetahi po me te rangi marama, me te ataahua me te maha o nga whetu, te tiaho o te marama. me etahi o nga aorangi o ta tatou punaha o te ra, e kitea noa ana e te kanohi kore, a he mea whakamiharo.

Tuarua, pera i runga ake nei, he pono te korikori o te ra, te marama me nga whetu.

I te mutunga, ka taea e nga kaiwhakatere te whakawhiwhi i a raatau ahorangi i te ao, i te po. Ma te ine, ka taea te tatau i tona tuunga ki te whenua ka tuu ki runga mapi, hei awhina i te haerere.

Tuatoru, nga tohu o nga kaupapa kei te heke mai e whai ake nei.

Hei ki ta Luka 21: 25,27 e kii ana "Ka whai tohu ano hoki i te ra, i te marama, i nga whetu .... Ko reira ratou kite ai i te Tama a te tangata e haere mai ana i runga i te kapua, me te kaha, me te kororia nui.

A maha, tohu o te whakawa Atua.

Hoera 2:30 pea e pa ana ki nga kaupapa i puta i te matenga o Ihu e kii ana "Ka hoatu e ahau [te Atua] he tohu i te rangi me te whenua… Ko te ra ka huri hei pouri, ko te marama hoki hei toto, i mua o te putanga mai o te ra whakamataku o Ihowa. Te tapao ra te Mataio 27:45 e a pohe ai Iesu i nia i te pou haamauiuiraa "Mai i te ono o nga haora i te [poutumarotanga] ka pouri te whenua katoa, taea noatia te iwa o nga haora [3pm]". Ehara tenei i te rourou noa, i te rangi ranei. Luke 23: 44-45 taapiri "Na te mea kua kore te ra". I tae atu tenei me te ruu i haea ai te arai o te Temepara kia rua.[xvi]

Tima, ka taea te whakamahi hei whakatau i te huarere e tumanakohia ana a muri ake nei.

Ma te Matiu 16: 2-3 e kii “Ka taka te ahiahi ka mohio koe ki te ki: 'He pai te huarere, he whero nei te rangi; a i te ata, 'Ka whai ua, ka ua te rangi nei, na te mea hoki, he whero te rangi, engari he ahua pouri. Kei te mohio koe ki te whakamaori i te ahua o te rangi ... ”. Ko te kaituhi, penei tonu i te nuinga o nga kaipānui, i akohia he rotarota ngawari i te wa e tamariki ana, e kii ana i taua mea ano, "Rangi Whero i te po, he koa nga hepara, Rangi Whero i te ata, whakatupato hepara". Ka taea e taatau katoa te whakaatu mo te tika o enei korero.

Tuaono, i tenei ra ka whangangahia te roa o te tau, i runga i te hurihanga o te ao huri noa i te ra o te 365.25 ra (porotaka ki te 2 a tekau ira rua).

He maha nga maramataka onamata i whakamahi i te huringa o te marama ki te mehua marama, katahi ka whakahouhia ki te tau o te ra ma nga whakatikatika, na reira ka taea te pupuri i nga waa whakato me nga kotinga. Ko te marama marama ko 29 ra, 12 haora, 44 meneti, 2.7 hēkona, ka kiia hoki he marama synodical. Heoi, ko etahi maramataka penei i te maramataka Ihipiana i hangai ki te tau solar.

Tuawhitu, ko nga waahanga ka tohaina e te waa o nga equinoxes o te Ra, i te Tihema, Maehe, Hune, me Hepetema.

Ko nga equinoxes he whakaaturanga o te hironga o te whenua i runga i tana tuaka ka pa ki te taha o te ra ki tetahi waahanga o te whenua na reira ka pa ki te rangi me te mahana. I te takiwa raki o te takurua ko te Tihema ki te Poutu-te-rangi, te Puku ko te Maehe ki te Hune, te raumati ko Hune ki te Hepetema, ko te ngahuru te Mahuru ki te Tihema. E rua ano nga tai pekepeke me nga tai e rua i ia marama marama, na te marama te take. Ko enei tohu katoa ka awhina i a maatau ki te tatau i te waa me te whakarite i te waa, ka awhina i a maatau ki te whakamahere mo te whakato kai me te mahi kotinga

Ma te maarama o te tirohanga o nga rama, ka kitea ka rite ki ta te Hopa 26: 7 e kii ana "Kei te horahia e ia te raki ki runga ki te wahi kau, e iri ana te whenua ki runga ki te kore kau". Te na ô ra te Isaia 40:22 "Kei te noho tetahi i runga ake i te porohita o te whenua,… ko ia e horapa ana i te rangi me te mea he whatu pai, e hora atu ana ano he teneti hei nohoanga.". Ae, ko nga rangi ka totoro atu ano he whatu pai me te paku o te whetu mai i nga whetu katoa, te rahi me te iti, ina koa ko nga mea kei roto i ta tatou ake tupuni kei reira te punaha solar e kiia ana ko te Milky Way.[xvii]

Ko te Waiata 104: 19-20 e whakapumau ana i te hanganga o te 4^th ra e korero ana I hanga e ia te marama hei tohu taima: e matau ana te ra ki tona torengitanga. Ko koe hei whakapouri, a kua po: Kei roto e haere ana nga kararehe katoa o te ngahere.

Te Ra Tuawha - Nga Maama Maama e kitea ana, Nga waa, Te ahei ki te mehua i te waa

 

Ko te waahanga o muri o tenei raupapa ka hipoki i te 5^th ki 7^th Tuhinga o mua.

 

[i] https://www.livescience.com/28098-cambrian-period.html

[ii] https://www.earthsciences.hku.hk/shmuseum/earth_evo_04_01_pic.html

[iii] Wā Wahanga Geologic. Tirohia te hono e whai ake nei mo te raupapa whanaunga o nga Wa Wahanga Geologic  https://stratigraphy.org/timescale/

[iv] https://stratigraphy.org/timescale/

[v] https://biblehub.com/hebrew/776.htm

[vi] https://www.google.com/search?q=genus+of+plants

[vii] Tirohia te Biblehub https://biblehub.com/text/genesis/1-14.htm, https://biblehub.com/text/genesis/1-15.htm etc

[viii] https://biblehub.com/hebrew/1961.htm

[ix] Mō ētahi atu mōhiohio kite:  https://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?feature=716#:~:text=NASA%20scientists%20using%20data%20from,Dr.

[X] Mo etahi atu korero tirohia te tauira https://www.timeanddate.com/astronomy/axial-tilt-obliquity.html a https://www.timeanddate.com/astronomy/seasons-causes.html

[xi] https://www.greenwichpocketwatch.co.uk/history-of-the-pocket-watch-i150#:~:text=The%20first%20pocket%20watch%20was,by%20the%20early%2016th%20century.

[xii] Mo etahi atu korero mo nga whakaaro ine i te waa tirohia https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_timekeeping_devices#:~:text=The%20first%20mechanical%20clocks%2C%20employing,clock%20was%20invented%20in%201656.

[xiii] Mo te whakarapopototanga poto o John Harrison me ana karaka tirohia https://www.rmg.co.uk/discover/explore/longitude-found-john-harrison ki te mea ranei i te UK i Raanana, tirohia te Greenwich Maritime Museum.

[xiv] https://answersingenesis.org/astronomy/moon/no-ordinary-moon/

[xv] https://assets.answersingenesis.org/img/articles/am/v12/n5/unique-orbit.gif

[xvi] Mo nga korero katoa tirohia te tuhinga “Te mate o te Karaiti, He taunakitanga taapiri-a-Paipera ranei mo nga mahi i ripoatahia? ”  https://beroeans.net/2019/04/22/christs-death-is-there-any-extra-biblical-evidence-for-the-events-reported/

[xvii] Tirohia i konei mo te pikitia o te tupuni Milky Way e kitea ana mai i te whenua: https://www.britannica.com/place/Milky-Way-Galaxy