Hoʻohālikelike ʻia me ka wānana a ka Mesia ma kā Daniel 9: 24-27 me ka mōʻaukala hanana

Nā pilikia i hoʻomaopopo ʻia me ka hoʻomaopopo mau

Introduction

ʻO ka pau ʻana o ka palapala kiʻi i loko o ke Daniel 9: 24-27, he mau wanana e pili ana i ka manawa o ka hiki ʻana mai o ka Mesia. ʻO Iesu ka Mesia i hoʻohiki ai ke kumu nui o kaʻiʻo a me ka hoʻomaopopo no nā Karistiano. ʻO ia hoʻi ka manaʻoʻiʻo o ke kumu.

Aka, ua noonoo mua no oe i ke kumu o ka manaoio o Iesu o ka Mesia i wananaia? ʻAʻole hana maoli ka mea kākau. Nui nō nā, nui, nā wehewehe e pili ana i nā lā a me nā hanana e pili ana i kēia wanana. ʻAʻole hiki iā lākou ke āpau. No laila, he mea nui ia a no laila he mea nui ka wanana, pono ia e ʻae e lawe i ke kikoʻōlelo i kahi ʻike.

Eia nō naʻe, pono e ʻōlelo ʻia ma ka hoʻomaka ʻana i hāʻawi ʻia i kēia mau hanana i waena o 2,000 a me 2,500 mau makahiki i hala aku nei, ua paʻakikī ke 100% i kekahi manaʻo. Eia kekahi, pono e hoʻomanaʻo mākou inā inā loaʻa kahi hōʻoia kūpono ʻole, a laila ʻaʻole pono no ka manaʻoʻiʻo. Akā, ʻaʻole ia e pale iā mākou mai ka hoʻāʻo ʻana e ʻike i ka mea i hiki ai iā mākou ke paulele o ka Mesia ka hoʻohiki.

Kupanaha ma ka Hebera 11: 3 ua hoʻomanaʻo ka lunaolelo a Paulo iā mākou "Ma ka manaoio mākou i ʻike ai ua hoʻonohonoho ʻia ka ʻoihana o nā mea ma ka ʻōlelo a ke Akua, no laila ʻo ka mea i ʻike ʻia, ua puka ʻia mai nā mea i ʻike ʻole ʻia." Ke mau nei nō hoʻi i kēia lā. ʻO ka ʻoiaʻiʻo a ka Karistiano i pālahalaha a hoʻomanawanui, ʻoiai ke ʻano nui o ka hōʻino ʻana i ka wā o nā kenekulia, he hōʻike ia i ka hilinaʻi o ka poʻe i ka ʻōlelo a ke Akua. Ma kahi o kēia, ʻo ka ʻoiaʻiʻo ke hiki mau loa ka hoʻomana ʻana i ka nohona kanaka no ka maikaʻi, e kōkua ana iā mākou e ʻike i nā mea "Ike" i loaʻa "E hele mai i waho o nā mea" ʻaʻole hiki ke hōʻike ʻia a ʻike ʻia paha i kēia lā (“ʻAʻole ʻike'). ʻOi paha kahi loina maikaʻi e hahai ai, ʻo ia ka loina i hoʻohana i nā ʻōnaehana lehulehu. ʻO ke kumu ʻo ke kānāwai e hoʻoponopono ai kekahi i ka hihia a me nā ʻoiaʻiʻo hoʻi i hōʻike ʻia ma waho o kahi kānalua kūpono. Pēlā nō, me ka moʻolelo kahiko, hiki iā mākou ke loaʻa nā mea i hōʻike i ko Iesu ʻoiaʻiʻo ka Mesia i hoʻohiki ai, ʻaʻole i kanalua. Akā, ʻaʻole ia e hoʻokaʻawale iā mākou mai ka noiʻi ʻana i nā hoʻopiʻi, a i ʻole e hoʻāʻo ʻia e hoʻomaopopo hou i ka ʻōlelo a ka Baibala.

He aha nā hopena o nā noiʻi pilikino a ka mea kākau, me ka ʻole o kahi papahana ʻē aʻe ma mua o ka hoʻāʻo ʻana e ʻike inā ʻo ka ʻike i ʻike ʻia e ka mea kākau mai kona wā ʻōpio ʻo ia ka ʻoiaʻiʻo o ka manaʻo. Inā ʻaʻole inā, e hoʻāʻo ana ka mea kākau i nā mea e hoʻomālamalama aku, a ma waho aʻe o ke kānalua kūpono inā hiki. Makemake ka mea kākau e hōʻoia e hāʻawi i ka moʻolelo o ka Baibala i kahi kūlana mua me ka hoʻohana ʻana i Exegesis[I] akā ma mua o ka hoʻāʻo ʻana e hui pū me kekahi moekolohe a i ʻole hoʻokolohua hoʻomana i ʻike ʻia ʻo Eisegesis.[Ii] Ma kēia hope i ʻae ʻia ka mea kākau i ka hoʻomaopopo ʻana i ka ʻike kūpono o ka Chronology a nā palapala a mākou e hāʻawi ai. ʻO ka pahuhopu, e hoʻāʻo e hoʻomaʻamaʻa i nā pilikia i ʻike ʻia a e ʻike i ka hoʻomaka a me nā palena o ka wanana. ʻAʻohe kumuhana e pili ana i nā lā kikoʻī i loko o ka kalena palekana e pono ai lākou a me nā mea e pono ai kēia mau mea. E alakaʻi ʻia ka mea kākau e ke alakaʻi a ka Baibala.

I ka manawa wale nō ka maopopo o ka moʻolelo o ka Baibala, a hoʻomaka e hāʻawi i nā hōʻike i ka mea i hiki ke hala me ka mōekele i hala ʻole, ua hoʻāʻo ʻia ka mea e hoʻokuʻi ai i ka mōʻaukala kuʻuna i ka Baibala Baʻala. ʻAʻole i loli nā loli i ka Baibala Baibala i loaʻa. Ua hana ʻia kahi hoʻāʻo hou a hui pū i nā ʻike i ʻike ʻia ma ka papa inoa o ka Baibala.

ʻO nā hopena nā mea pīhoihoi, a paʻakikī paha i ka lehulehu, e like me kāu e ʻike ai.

ʻAʻole i hoʻāʻo ʻia ka hoʻokolohua ʻole a i ʻole e hoʻokaʻawale i nā manaʻo a me nā manaʻo ʻē aʻe i paʻa ʻia e nā ʻāpana like ʻole o nā pā kai a i ʻole nā ​​hoʻomana haipule like ʻole. Aia ma waho o ke kumu o kēia hanana ka mea e loaʻa ai ka hoʻomaopopo ʻana o ka Baibala i ka Mesianic Prophecy. Nui a nā ʻano like ʻole e hoʻohuli ʻia mai i ka ʻōlelo a Iesū ʻiʻo nō ka Mesia o ka wānana.[Iii]

E like me kā lākou e ʻōlelo nei, ʻo ke ala maikaʻi loa e hoʻomaka ai i kekahi moʻolelo ka hoʻomaka ma ka hoʻomaka ʻana, no laila he mea koʻikoʻi ia e hoʻomaka me ka hōʻike wikiwiki ʻana o ka wanana i ka nīnau no ka hoʻoikaika ʻana i ka liʻiliʻi o kahi kuhi e hoʻomaka ana. ʻO ka nānā hou ʻana i ka wanana e pane i nā nīnau e like me ka pehea e hoʻomaopopo ai kekahi mau ʻāpana i hope.

Ua wanana

Daniel 9: 24-27 'ōleloʻia:

“He kanahiku mau pule [ʻehiku] ka mea i manaʻo ʻia ma luna o kou poʻe kānaka a me kāu kūlanakauhale hoʻāno, e hoʻopau i ka lawehala, ae hoʻopau ʻana i ka hala, a e hana hoʻi i ka kalahala no ka hala, a e hoʻokomo ai i ka pono no nā manawa mau loa, a e kau i kahi hōʻailona ma luna o ka hihiʻo. kaula, a poni iho i ka Hoano Hemolele. 25 A e ʻike ʻoe a loaʻa iā ʻoe kahi ʻike. mai ka puka ʻana mai o ka ʻōlelo e hoʻihoʻi ai a kūkulu hou iā Ierusalema a hiki i Mesena ʻAana, i ʻehiku mau pule [ʻehiku], he kanaonokumamālua mau pule [ʻehiku]. ^ E Ha yM. E hoʻi hou nō ʻo ia a kūkulu ʻia, me kahi pahu ākea a me ka moat, akā i nā kuʻina o nā manawa.

26 “A ma hope iho o kana mau makahiki kanaonokumamālua [ʻehiku] E ʻoki ʻia ʻo Mesia, me ka mea ʻole nāna.

“A ʻo ke kūlanakauhale a me kahi hoʻāno a nā kānaka o ke alakaʻi e hiki mai ana e hoʻopau nō lākou. A o ka hope o kona hele ana e ke kai wai. A hiki i ka hopena ka mana e kaua; nā mea i hoʻoholo ʻia ai ma nā neoneo.

27 “A pono e mālama ʻo ia i ka berita no ka nui no ka hoʻokahi hebedoma [ʻehiku]; a me ka hapalua o ka pule [ʻehiku] e hoʻopau ʻo ia i ka mōhai a me ka mōhai makana.

“A ma luna o ka eheu o nā mea hoʻopailua, e make nō ia; a hiki i ka wā e hoʻopau ʻia ai, e hoʻokahe ʻia ka mea ʻē aʻe i ka mea neoneo e hoʻoneoneo ana. (NWT Hōʻike Hōʻoia). [nā mōʻaleʻa i nā pale: lākou; [ʻehiku: kuʻu].

 

ʻO kahi mea nui e hoʻomaopopo ai ʻo ka ʻōlelo Hebera maoli kēlā i ka ʻōlelo ʻ sablima[Iv]  he mea nui no “ʻehiku”, a no ia mea maoli ka manaʻo "ʻehiku". Hiki i ke kau he manawa o ka hebedoma (piha i nā lā ʻehiku) a i ʻole he makahiki ma muli o ke ʻano. ʻAʻole like i ka manaʻo o ka wānana inā heluhelu lākou i nā wiki he 70 ke ʻole ko ka mea heluhelu e hoʻohana ai i ka wehewehe ʻana, ʻaʻole nui nā unuhi i kau i ka "hebedoma (minggu)" akā e pili ana i ka manaʻo maoli a kau i nā "ʻehiku". Maikaʻi ka wānana inā maopopo mākou inā e like me v27: "a ma ka hapalua o ʻehiku e hoʻopau ia i ka mōhai, a me ka mōhai makana. e like me ka ʻike ʻana i ka lōʻihi o ka manawa a me ka ʻoihana o Iesū he mau makahiki a ʻekolu paha e hoʻomaopopo maopopo ai mākou i ka ʻehiku e ʻōlelo nei no nā makahiki, ma mua o ka heluhelu ʻana i “hebedoma” a laila pono e hoʻomanaʻo e hoʻololi i ia mau "makahiki".

ʻO nā nīnau ʻē aʻe e pono ai kekahi e noʻonoʻo nei:

ʻO wai "Huaʻōlelo" or "Kauoha" e? ia e?

ʻO ia anei ka ʻōlelo / kauoha a Iēhova ke Akua a i ʻole he huaʻōlelo a ke Aliʻi Peresia? (pauku 25).

Ina ehiku ehiku mau makahiki, ehia la ka loihi o na makahiki elima o na la?

Mau makahiki 360 i lōʻihi paha, ka makahiki i kapa ʻia ʻo ia?

A i ʻole mau makahiki 365.25 mau lā, ka makahiki solar a mākou i ʻike ai?

A i ʻole ka lōʻihi o ka makahiki līlī, e lawe ana i kahi 19 mau makahiki ma mua o ka huina o ka lōʻihi e like me nā lā o nā lā 19 o ka lā? (Loaʻa ʻia kēia ma ka hoʻohui ʻana o nā mahina lunar mau mahina ma 2 a i ʻole 3 mau makahiki)

Aia kekahi mau nīnau ʻē aʻe. No laila e pono ke hoʻokolokolo pono ʻana i ka huaʻōlelo Hebera, e hoʻokumu i ka ʻōlelo kūpono a me nā huaʻōlelo kūpono, ma mua o ka huli ʻana i nā hanana e kū nei i nā koena ʻē aʻe.

ʻO ka ʻike maʻamau

Ma ka ʻōlelo maʻamau, ʻike ʻia ʻo ia ka 20th Makahiki Kēlākui (I)[V] ua hōʻailona i ka hoʻomaka o ka Messianic 70 ʻehiku (a i ʻole hebedoma) mau makahiki. Wahi a nā palapala hemolele i loaʻa ai iā Nehemia ke kūkulu hou i nā paia o Ierusalema ma ka 20th ʻO ke makahiki o kahi Artaxerxes i unuhi malū ʻia ʻo Artaxerxes I (Neemia 2: 1, 5) a i kēlā hana ʻana, ua manaʻo ʻia e nā lehulehu, ʻo Nehemia / Artaxerxes (I) i mea e hoʻomaka ai nā makahiki he 70 o (a mau hebedoma paha o nā makahiki). Eia naʻe, helu koʻikoʻi i ka mōʻaukala paʻa Artaxerxes (I) 20th makahiki ma 445 SM, ʻo ia hoʻi he 10 mau makahiki e lohi ai i ka helehelena o Iesū i ka 29 CE me ka hopena o 69th ʻehiku (a i ʻole he pule) paha o nā makahiki.[VI]

The 70th ʻehiku (a i ʻole he pule paha), me ka mohai a me nā mōhai makana e hoʻopau i ka hapa ma waena o ka hebedoma 7 o (3.5 makahiki / mau lā), e kū pono ana i ka make o Iesū. ʻO kāna mōhai hoʻolaʻa, hoʻokahi manawa i ka manawa a pau, ma laila e hana ai i nā alana ma ka hale pule Herode kahi pono a ʻaʻole pono. ʻO ka hopena o ka hopena o 70 mau makahiki (a i ʻole paha hebedoma) o nā makahiki, e pili ana i ka wehe ʻana i nā lāhui kanaka i ka 36 AD o ka manaʻolana e lilo mau keiki a ke Akua me nā Karistiano Iudaio.

Ma ka liʻiliʻi he 3 mau mākaukau[VII] ua kuhi i kahi hōʻike hiki[viii] e kākoʻo i ka manaʻo ʻo Xerxes he puʻupaʻa aliʻi me kona makuakāne Darius I (ka Nui) no 10 mau makahiki, a ʻo Artaxerxes kaʻu i aliʻi ai he 10 mau makahiki (ʻoi aku iā ia ka makahiki 51st regnal ma mua o ke ʻano o 41 mau makahiki i kuhikuhi ʻia ai). Ma lalo o ka kroni ʻōlelo maʻamau neʻe kēia i ka Artaxerxes 20th makahiki mai 445 BC i 455 BC, e hoʻohui ana i 69 * 7 = 483 mau makahiki, lawe iā mākou i ka 29 AD. Eia nō naʻe, ke kue nui nei kēia manaʻo e kipi ai i kahi makahiki he 10 mau makahiki a ʻaʻole i ʻae ʻia e nā kumu aʻoaʻo kumu.

ʻO ka ʻāina o kēia noiʻi

Ua hoʻohana mua ka mea kākau ma nā haneli he mau haneli mau hola ma kahi o 5 mau makahiki a i ʻole paha, e nānā ana i ka hohonu hohonu o ka mea a ka Baibala e haʻi nei iā mākou e pili ana i ka lōʻihi o ka lawe ʻana i nā Iudaio ma Babulona a i ka wā i hoʻomaka ai. Ma ke kaʻina hana, ua loaʻa i ke kaʻina hōʻike ʻo ka moʻolelo o ka Baibala i maʻalahi maʻalahi me ka iho ʻana, ʻo ia ka mea nui i hōʻike nui. I ka hopena, ua ʻike ʻia ʻaʻole i ʻae ka Baibala me ka hoʻoponopono a me ka lōʻihi o ka manawa i loaʻa i loko o nā moʻolelo o ke kikowaena, me ke kū ʻole ʻole o ka ʻaelike, ʻaʻole naʻe he koi a makemake paha. Ka pili kēia i ka manawa manawa ma waena o ka luku ʻana o Ierusalema e Nebukaneza i ka 11th Makahiki ʻo Zedekia, i ka hāʻule ʻana o Babulona iā Kuro, he 48 mau makahiki a ʻo 68 mau makahiki.[IX]

ʻO kahi kūkākūkā me kahi hoaaloha e pili ana i kēia mau hopena i alakaʻi iā lākou e haʻi e hōʻoiaʻiʻo ana iā lākou iho ua hoʻomaka ka kūkulu ʻana i ke kuahu ma Ierusalema i ka hoʻomaka ʻana o nā Messianic 70 ʻehiku (a i hoʻokahi pule paha) o Nā makahiki. ʻO ke kumu a lākou i hāʻawi ai no kēia ma kahi nui ma muli o ka hoʻihoʻi hou ʻana i kēia hanana nui i loko o nā palapala hemolele. Ua hōʻeuʻeu kēia i ka manaʻo pilikino ua hiki ka manawa e nānā hou i nā ʻike hohonu ākea e pili ana i ka hoʻomaka ʻana o kēia manawa i 455 BC a i ʻole 445 BC. Pono ia i ka noiʻi ʻana e pili ana i ka lā hoʻomaka i ka 20th Makahiki ʻo Artaxerxes I, ua ʻike ʻia ka ʻike ʻana o ka mea kākau.

ʻO ia hoʻi, ʻo ia nō anei ka mōʻī a mākou i ʻike ai iā ia ʻo Artaxerxes I ma ka mōʻaukala? Pono mākou e noiʻi inā ʻo ka hopena o kēia manawa he 36 AD. Akā naʻe, ʻaʻole loa kēia ʻano noiʻi e like me nā manaʻo i manaʻo ʻia a i ʻole i manaʻolana ʻia. E nānā ʻia nā koho ʻē aʻe e ka nānā kokoke ʻana i ka moʻolelo o ka Baibala me ke kōkua o ka mōʻaukala. ʻO ka mea nui wale nō ka ae ʻana i ka palapala hemolele e wehewehe iā lākou iho.

I nā heluhelu mua a me nā noiʻi o nā puke Baibala e uhi ana i ka wā Post-Exilic koke no ka noiʻi e pili ana i ka hoʻokauwale Babulona, ​​aia kekahi mau pilikia i ʻike ʻia he mea paʻakikī e hui pū me ka hoʻomaopopo ʻike. Ua hiki kēia manawa ke nānā hou aku i kēia mau hihia me ka hoʻohana ʻana o Exegesis[x] mamua o Eisegesis[xi], ka mea i hana hope ʻia me ka nānā ʻana i ke pio o ka Iudaio i Babulona me nā hopena maikaʻi loa.

ʻO nā mea ʻehā i ʻike ʻia e pili ana i nā haʻawina mua o nā palapala (akā, ʻaʻole i ʻike ʻia ma kahi hohonu i kēlā manawa).

  1. ʻO ka makahiki o Moredekai, inā ʻo Xerxes ke Aliʻi [ʻAhasuero] i male iā ʻEsetera a hoʻonui i nā makahiki iā ʻEsetera.
  2. ʻO ka makahiki o ʻEzera a me Nehemia, inā ʻo ʻAretaxasa o nā puke Baibala a ʻEzera a me Nehemia ʻo ʻAtekaseta I o ka mōʻaukala palekana.
  3. He aha nā manaʻo nui o nā makahiki ehiku (a he 7 paha) o nā makahiki he 49 mau makahiki? He aha ke kumu e hoʻokaʻawale ai iā ia mai nā 62 wiki? Ma lalo o ka hoʻomaopopo pono o ka manawa o ka manawa e hoʻomaka ana ma ka 20th ʻO ka makahiki o Artaxerxes I, ka hopena o kēia mau makahiki ʻehiku (a hebedoma paha) a mau makahiki paha e kokoke ana i ka hopena o ke au o Darius II, me ka hanana ʻole o ka Baibala i hoʻokumu ʻia a hoʻopaʻa ʻia paha i loko o ka mōʻaukala e hōʻailona ai i ka hopena o kēia manawa he 7 mau makahiki.
  4. Nā pilikia me ka paʻakikī o ka pili ʻana i ka tim Tim, nā mea mōʻī moʻolelo pilikino e like me Sanballat i loaʻa i nā wahi kūwaho a me nā mea e pili ana i ka Baibala. ʻO nā poʻe ʻē aʻe kekahi o ke kahuna nui loa i haʻi ʻia e Nehemia, ʻo Jaddua, ka mea i manaʻo ʻia ʻo ke kahuna nui loa i ka wā o Alexander Nui, e like me Josephus, i loaʻa loa i kahi kaʻaha manawa, ʻoi aku ma kahi o 100 makahiki me nā hoʻonā ʻana.

Nā mea hou aʻe e ʻike ʻia ma ka holomua ʻana o ka noiʻi. He mea aʻe ka hopena o kēia noiʻi. Ke nānā nei mākou i kēia mau pilikia, pono mākou e noʻonoʻo i nā ʻōlelo a Salamo 90:10 e ʻōlelo nei

"I loko ona iho, ʻehiku mau makahiki o nā lā o kā mākou makahiki.

A inā he ikaika kūikawā paha lākou he kanawalu makahiki.

Aka, aia ko lakou manao maluna o ka pilikia a me na mea kolohe;

No ka mea, e maalo koke ia, a lele makou".

ʻO kēia kūlana o ka hihia e pili ana i ke ola olaila o nā kānaka i kēia mau i kēia lā. ʻOiai me ka holomua o ka ʻike i ka mea e pili ana i ka mālamaʻai a me ka hoʻolako olakino, he mea paʻakikī loa kekahi no ka poʻe e ola i 100 mau makahiki a ʻo nā ʻāina hoʻi me ka mālama ola ʻoi aku ka nui o ka manaʻolana he nui ʻole ka kiʻekiʻe ma mua o kēia ʻōlelo Bibela.

1.      ʻO ka makahiki o Moredekai a me ʻEsetera Pilikia

ʻLelo ʻo ʻEsetera 2: 5-7 "Aia kekahi kanaka, he Iudaio, aia ma loko o ka hale kiaʻi o Shu, ʻo Moredekai kona inoa, ke keiki a Iaira, ke keiki a Simei, ke keiki a Kisa, he Beniamina, a ua lawe ʻia ʻo ia mai Ierusalema mai. ka poʻe lawepio i lawe pio ʻia, me Iekonia, ke aliʻi o Iuda ka mea a Nebukaneza ke aliʻi o Babulona i lawe pio ai. XNUMX A hiki ʻo ia ke kahu o Hadasa, ʻo ia ʻo ʻEsetera, ke kaikamahine a kona kaikaina a kona makua kāne,…. A make iho ʻo kona makua kāne, a me kona makuahine ʻo Moredekai iā ia i kaikamahine.

ʻO Jekoniia [Joiakina] a me nā mea me ia, ua lawe pio ʻia i ka makahiki 11 ma mua o ka luku hope ʻana o Ierusalema e Nebukaneza. I ka ʻike mua iā ʻEsetera 2: 5 hiki ke hoʻomaopopo ʻia ka haʻi ʻana o Moredekai "ua lawe pio ia, mai Ierusalema mai me na kanaka i pio a i lawe pio ia me Jekonia, ke alii o ka Iuda kahi a Nebukaneza ke alii o Babulona i lawe pio ai. Ua ʻōlelo ʻo ʻEzera 2: 2 iā Moredekai me Zerubbabel, Iesua, Nehemia i ka hoʻi ʻana mai Exile. ʻOiai inā mākou e manaʻo nei ua hānau wale ʻo Moredekai i nā makahiki 20 i mua o ka hoʻi ʻana mai i ke pio.

  • O ka lawe ana he 1 makahiki o ka makahiki, a me ka noho ana o Zedekia mai ka makahiki 11 mai ka pio ana o Iehoiakina a hiki i ka luku ana o Ierusalema, a laila 48 mau makahiki i ka hina ana o Babulona, ​​he mea o Moremona ka hapa o ka 60-61 mau makahiki. i ka manawa i hoʻokuʻu ai ʻo Kuro i ka poʻe Iudaio e hoʻi i Iuda a me Ierusalema i kāna 1st
  • Nehemiah 7: 7 a me ʻEzera 2: 2 e haʻi ʻo Moredekai me kekahi o ka poʻe i hele i Ierusalema a me Iuda me Zerubbabel a me Iesua. ʻO kēia anei ʻo Moredekai? Ua haʻi ʻia ʻo Nehemia ma nā paulima like, a e like me nā puke Baibala a ʻEzera, Nehemia, Hagai, a me Zekaria, ua hana nui kēia mau mea ʻeono i ka hana hou ʻana o ka luakini a me nā pā a me ke kūlanakauhale o Ierusalema. No ke aha i ʻae ʻia ai nā kānaka i kapa ʻia ʻo Neemia lāua ʻo Moredekai ma ʻaneʻi i kēlā mau mea i ʻōlelo ʻia ma nā puke Baibala like ʻole? Inā kēlā mau ʻokoʻa ʻē aʻe nā mea kākau a Ezra a me Nehemia e wehewehe pono ai lākou i ka mea a lākou e hāʻawi aku ai i nā makuakāne o nā kāne e hōʻalo i ka hilahila, e like me kā ka poʻe ʻē aʻe e like ka inoa like ʻole i kekahi mau hōʻailona koʻikoʻi e like me ʻOhua a me nā mea ʻē aʻe.[xii]
  • Hōʻike ʻo ʻEsetera 2:16 i ke ola ʻana o Moredekai ma ka 7th makahiki o ke Aliʻi ʻAhasuero. Inā ʻo ʻAhasuero ʻo Xerxes ka Nui (I) e like me ka ʻōlelo maʻamau e hana ai ʻo Moredekai (1 + 11 + 48 + 9 + 8 + 36 + 7 = 120). Hāʻawi ʻia ʻo ko ʻEsetera hēia mea hānai iā ia e hana iā ia i 100-120 mau makahiki ke koho ʻia e Xerxes!
  • E ola mau ana ʻo Moredekai ma 5 mau makahiki ma hope mai o ka 12th ka mahina o ka 12th makahiki o ke Aliʻi ʻAhasuero (ʻEsetera 3: 7, 9: 9). Hōʻike ʻo ʻEsetera 10: 2-3 ua ola ʻo Moredekai i kēia manawa. Inā e ʻike ʻia ʻo King Ahasuerus me King Xerxes, e like me ka mea maʻamau, a laila ma ka 12th makahiki o Xerxes, ʻ ​​Mordecailelo paha ʻo Moredekai i ka liʻiliʻi loa he 115 mau makahiki a he 125 mau makahiki. ʻAʻole kūpono kēia kūpono.
  • E hoʻohui i ka lōʻihi o ka noho aliʻi ʻana o Kuro (9), ʻo Cambyses (8), Darius (36), i ka 12th makahiki o ke au o Xerxes ka makahiki hiki ʻole i ka makahiki 125 (1 + 11 + 48 = 60 + 9 + 8 + 36 + 12 = 125). ʻOiai inā e ʻae mākou he mana kākoʻo ʻo Xerxes me kona makuakāne ʻo Dariu no 10 mau makahiki, hāʻawi ana kēia ma kahi o ka lōʻihi o 115 mau makahiki, me Moredekai wale 1 mau makahiki ia i ka wā i lawe ʻia ai i Babulona.
  • ʻO ka ʻae ʻana i kahi makahiki 68 mai ka make ʻana o Zedekia i ka hāʻule ʻana o Babulona, ​​e hana hou ana i ke kūlana me ka hāʻawi ʻana i ka liʻiliʻi he 135 mau makahiki, a hiki i 145 mau makahiki me ka hoʻohui.
  • E like me ka hoʻomaopopo ʻana mai kā mākou hoʻokolokolo mua ʻana i ka manawa manawa ma waena o ka make ʻana o Zedekia a me Kuro lawe pio ʻana iā Babulona, ​​ʻo 48 kēia manawa he neʻe ma Babulona he 68 mau makahiki ʻaʻole XNUMX mau makahiki. Eia naʻe, inā, ʻaʻole hiki i kekahi mea kūpono ke hoʻomaopopo me ka ʻike kuʻuna o ka Baibala Baʻala.

Ua ʻōlelo ʻo ʻEzera 2: 2 iā Moredekai me Zerubbabel, Iesua, Nehemia i ka hoʻi ʻana mai Exile. ʻOiai mākou e manaʻo nei he 20 mau makahiki ʻo Moredekai i hānau mua ʻia mai Exile, loaʻa nō iā mākou ke pilikia. Inā ʻo ʻEsetera kekahi hoahānau he 20 mau makahiki ʻōpio, a ua hānau ʻia i ka manawa i hoʻi mai ai mai Exile, a 60 makahiki ʻo Moredekai ʻo 80 i ka wā i mare ai ʻo Xerxes, i ʻike ʻia ʻo ʻAhasueru o ka puke a ʻEsetera e nā mea huna a me nā hoʻomana haipule. . ^ E Ha yM. He pilikia koʻikoʻi kēia.

Hōʻailona he pololei loa kēia.

2.      ʻO ka pilikia o Ezra

ʻO nā mea aʻe ka nui i ka hoʻonohonoho ʻana i ka hoʻolālā o ka manawa o Ezra.

  • Ieremia 52:24 a me 2 ʻOihana Moku 25: 28-21, ua hōʻike ʻo Seraiah, ke Kahuna Nui i ka wā o Zedekia i lawe ʻia i ke aliʻi o Babulona a make loa, ma hope koke o ka hina ʻana o Ierusalema.
  • Nā 1 Nānā 6: 14-15 ke hōʻoia i kēia i ka wā i ʻōlelo ai i kēlā "A ʻo Azaria, ma hope ʻo Seraia; A ʻo Seraia, ua hānau ʻo ia iā Iehozadaka. ʻO Iozadaka, ua hele aku i ka manawa a Iēhova i lawe pio ai ʻo Iuda a me Ierusalema e ka lima o Nebukaneza.
  • Ma Ezera 3: 1-2 “ʻO Iesua ke keiki a Iozadaka, a me kona mau hoahānau nā kāhuna” i olelo ʻia ma ka hoʻomaka ʻana o ka hoʻi ʻana i Iuda mai ke pio ʻana i ka makahiki mua o Kuro.
  • ʻ stateslelo ʻo ʻEzera 7: 1-7 "I ke au o ʻO ʻAretetaseta ke aliʻi ʻo Peresia, ʻO ʻEzera ke keiki a Seraia, ke keiki a ʻAzaria, ke keiki a Hilkia…. I ka malama ʻoi, ʻo ia, i ehiku makahiki o ke aliʻi. "
  • Eia kekahi, hōʻike ʻo Nehemia 12: 26-27, 31-33 iā ʻEzera i ka hoʻolaʻa ʻana o ka pā o Ierusalema i ka 20th Makahiki o Aretasaseta.

I ka waiho ʻana i kēia mau ʻāpana ʻike, ʻo ia nō ʻo Iozadak ka hiapo o Seraiah ke kahuna nui, a i ka hoʻihoʻi ʻana mai ke keʻena ʻo ke Kahuna Nui iā Iozadak ke keiki a Iehozadak. No laila ʻo ʻEzera ka muli o ka lua o ka hānau ʻana a Seraia ke kahuna nui i ka wā iā Zedekia. ʻO Iesua ke keiki a Iozadak, a no laila ua lilo ʻo ia i Kahuna Nui i ka hoʻi ʻana i ka Iuda ma hope o ke pio ʻana i Babulona. I mea e Kahuna Nui, pono a i ka makahiki o Jesua a ma kahi o 20 mau makahiki he nui paha, 30 paha kona mau makahiki, ʻo ia ka makahiki hoʻomaka o ka lawelawe ʻana ma ka halelewa a ma hope aʻe i ka luakini.

Nā Helu 4: 3, 4:23, 4:30, 4:35, 4:39, 4:43, 4:47 e pili ana ka poʻe āpau a Levi i ka hoʻomaka ʻana o 30 mau makahiki a ʻo ka lawelawe ʻana a hiki i ke 50 mau makahiki o ke ola, eia naʻe, ma ka hana , ua hele ke kahuna nui a hoʻokau ʻia a hiki i ka make a laila hoʻomalu ʻia e kāna keiki a i keiki kāne paha.

I ko Seraiah make ana a Nebukaneza, pela keia e hanau ai o Ezera mamua o kela manawa, oia no ma mua o ka 11th Makahiki o Zedekia, ka makahiki 18th Makahiki o ke aliʻi o Nebukaneza.

Ma lalo o ka Palapala Kahuna Baʻala, nā manawa mai ka hāʻule ʻana o Babulona a hiki iā Kuro i ka 7th makahiki o ke au o Artaxeras (I), ka mea nāna:

Ua hānau ʻia ma mua o ka make ʻana o kona makuakāne i hiki koke mai i ka luku ʻana iā Ierusalema, ka liʻiliʻi o ka makahiki 1, Exile ma Babulona, ​​48 mau makahiki ʻo Kuro, 9 mau makahiki, + ʻo Cambyses, 8 mau makahiki, + ʻo Darius ka Nui I, 36 mau makahiki, + Xerxes, 21 makahiki + ʻO ʻAtekaseta I, 7 mau makahiki. Hōʻea kēia mau makahiki 130, he makahiki lōʻihi ʻole loa.

The 20th ʻO ka makahiki o Artaxerxes, kahi makahiki 13 ʻē aʻe, e lawe iā mākou mai 130 mau makahiki a hiki i kahi makahiki 143 hiki ʻole. ʻOiai inā mākou e lawe iā Xerxes ma kahi he 10 o ka noho aliʻi me Darius ka Nui, e iho mai nā makahiki i 120 a 133 i kēlā me kēia. ʻO kaʻoiaʻiʻo, ʻaʻohe hewa i ka ʻike o kēia manawa.

Hōʻailona he pololei loa kēia. 

3.      ʻO ka pilikia o Nehemia

 Loaʻa iā ʻEzera 2: 2 ka ʻōlelo mua a Nehemia i ka wā e pili ana i ka poʻe i haʻalele iā Babulona e hoʻi hou i Iuda. Ua ʻōlelo ʻia ʻo ia me Zerubbabel, Iesū, a me Moredekai ma waena o kekahi. Nehemia 7: 7 kokoke like me kā ʻEzera 2: 2. He mea like ʻole paha ia he mea ʻōpio ia i kēia manawa, no ka mea, ʻo nā mea a pau i ʻōlelo ʻia ai me nā pākeke a ʻo nā keiki āpau ma mua o 30 mau makahiki aku.

No laila, ʻae hiki iā mākou ke kuhikuhi iā Nehemai i 20 mau makahiki i ka hina ʻana o Babulona iā Kuro, akā he 10 mau makahiki paha a ʻoi aku paha.

E ʻike pono ʻoe i nā makahiki o Zerubbabel e like me ka hopena o ka makahiki ʻo Nehemia.

  • 1 Nīnau 3: 17-19 Hōʻike ʻo Zerubababel ke keiki kino a Pedaia, ke kolu o ke keiki a Iehoiakina.
  • E pili ana ka Mataio 1:12 i ke kuauhau o Iesū a hoʻopaʻa i ka moʻolelo ma hope o ka lawe ʻana i Babulona, ​​ʻo Jekonia (ʻo Iehoiakina) i hānau ʻo Shealtiel [ka hānau mua; Na Sealtiel na Zerubabela;
  • ʻAʻole i hōʻike ʻia nā kumu a me nā hana pololei, akā holo ka palena kānāwai a me ka laina mai Shealtiel a hiki iā Zerubbabel, kāna hoahānau hanauna. ʻAʻole kākau ʻia ʻo Shealtiel me ka loaʻa ʻana o kāna keiki, ʻaʻole ʻo Malchiram ke keiki lua a Iehoiakina. E hōʻike ana kēia mea hōʻike hou aʻe i nā makahiki he 20 a hiki i 35 a 25 mau makahiki no Zerubbabel. (ʻAi ʻia kēia i 11 mau makahiki mai ke pio ʻana a Iehoiakina a hiki i ka hānau ʻana o Zerubababel, mai ka huina o 48 + 1 + 60 = 60. 25-35 = XNUMX.)

He Kahuna Nui ʻo Iesua, a ʻo Zerubabel ʻo kiaʻāina ʻo Iuda ma ka 2nd Makahiki ʻo Dariu e like me ka Hakai 1: 1, he 19 mau makahiki ma hope mai. (Cyrus +9 mau makahiki, Cambyses +8 mau makahiki, a ʻo Darius +2 mau makahiki). Iā ʻo Zerubabel ʻo Kiaʻāina ma 2nd makahiki ʻo Darius i laila paha ia a ma waena o 40 a 54 mau makahiki.

Ua haʻi ʻo Nehemia i kiaʻāina ma nā lā o Ioiakima ke keiki a Iesua. ʻO Ezera 12: 26-27, i ka wā i hoʻolaʻa ʻia ai ka pā o Ierusalema. ʻO kēia ka 20th Makahiki o Aretasaseta e like me Nehemia 1: 1 me Nehemia 2: 1.[xiii]

Pela, e like me ka moolelo Baolelo Manawa, o ka manawa o Nehemia mamua o ka haule ana o Babulona, ​​20 mau makahiki koikoi, + Kuro, 9 mau makahiki, + Cambyses, 8 mau makahiki, + Darius ka Nui I, 36 mau makahiki, + Xerxes, 21 mau makahiki + ʻo Aretaxerxes I, 20 mau makahiki. Pēlā 20 + 9 + 8 + 36 + 21 + 20 = 114 mau makahiki a ʻoi aku ai. ʻO kēia hoʻi kahi makahiki nui.

Helu 13: 6 a laila kākau ʻo Nehemia i hoʻi mai e lawelawe i ke aliʻi ma ka 32nd Makahiki o Aretaxasaseta, ke alii o Babulona, ​​mahope o ka lawelawe ana o 12 makahiki maluna o Kiaaina. Ka mooolelo ʻoihana a kekahi manawa ma hope iho o kona hoʻi ʻana mai i Ierusalema e hoʻoponopono i ka pilikia me Tobia ʻAmona i ʻae ʻia i kahi lumi ʻaina nui i loko o ka luakini e Eliashib ke kahuna nui.

No laila, ʻae anei ʻo mākou iā Nehemia e like me ka wehewehe ʻana o ka palauleʻa i ka Baibala like me 114 + 12 + = 126+ mau makahiki.

ʻOi aku ka maikaʻi o kēia.

4.      No ke aha e hoʻokaʻawale ai "69 pule" iloko o "7 wiki hoʻi he 62 pule", Kekahi Hōʻailona?

 Ma lalo o ka ʻike kuʻuna maʻamau o ka hoʻomaka ʻana o nā 7 ʻehiku i ka 20th Makahiki ʻo Artaxeras (I), a me kā Nehemia hana i hana hou ʻana o nā paia o Ierusalema i ka hoʻomaka ʻana o nā makahiki he ʻehiku (a he mau hebedoma paha) o ia mau makahiki, ua pau kēia i ka hopena o nā makahiki 70 ʻehiku a 7 paha ka manawa like me ka makahiki 49 ʻO Artaxerxes II o ka moolelo moʻomeheu maʻamau.

ʻAʻohe mea o kēia makahiki a ʻo kahi mea kokoke paha i kākau ʻia i loko o nā palapala hemolele a me nā moʻolelo paʻa, kahi ʻano ʻē. ʻAʻohe mea koʻikoʻi i loaʻa i ka mōʻaukala paʻa i kēia manawa. E alakaʻi paha kēia i kahi mea heluhelu e nīnau kupanaha i ke kumu i hāpai ʻia ai ʻo Daniel e hoʻokaʻawale i ka māhele i ka manawa i ehiku mau makahiki ʻehiku a 7 mau makahiki inā he kumu ʻole o ka hopena o nā makahiki ʻehiku.

Hōʻoiaʻiʻo paha kēia i kahi mea ʻaʻole kūpono i ka hoʻomaopopo ʻana i kēia manawa.

Nā pilikia me nā ʻĀina ma lalo o ka Pono Pono

5.      Nā pilikia e hoʻomaopopo ai i ka Daniel 11: 1-2

 Nui ka poʻe i unuhi i kēia paukū e pili ana he 5 mau mōʻī Peresia wale nō ma mua o Alexander Nui a me ka mana Honua o Helene. ʻO ka moʻomeheu Iudaio kekahi i kēia ʻike. ʻO ka wehewehe ʻana i nā paukū e ukali ana ma hope o Daniel 11: 1-2 koke, ie Daniel 11: 3-4 paʻakikī loa e waiho me kekahi akā ʻo Alexander ka Nui o Helene. ʻO ka mea i ʻōlelo ʻia e nā loiloi he moʻolelo ia i kākau ʻia ma hope o ka hanana ma mua o ka wanana.

“A ʻo wau nei, i ka makahiki mua o Deriʹus ka Mede, kū aʻe wau i mea hoʻoikaika a i pakaua nona. 2 ʻĀnō hoʻi, he aha ka ʻoiaʻiʻo kaʻu e ʻōlelo aku ai iā ʻoe: Aia hoʻi! ʻEkolu mau aliʻi e kū aʻe no Peresia, aʻo ka hā o ka mea e hōʻiliʻili i ka waiwai nui aʻe ma mua o nā mea ʻē aʻe āpau. A i ka wā e ikaika ai i kāna waiwai, e hoʻāla ʻo ia i nā mea āpau e kūʻē i ke aupuni o Helene. ".

ʻO ke Aliʻi Peresia i kapa pinepine ʻia ka mea nāna e hoʻāla i nā mea āpau e kūʻē iā Greece ʻo Xerxes, me nā aliʻi ʻē aʻe ma hope o ka lilo ʻana o Kuro iā Cambyses, ʻo Bardiya / Smerdis, Darius, me Xerxes ka 4th aliʻi. ʻO kahi koho ʻē aʻe, e pili pū ana iā Kuro me ka waiho ʻana ma lalo o ka noho aliʻi ʻana o 1 makahiki a Bardiya / Smerdis.

Eia nō naʻe, ʻoiai ua hiki i kēia ʻepekema ke ʻike wale i kekahi mau mōʻī Persia a ʻaʻole i hoʻokaʻawale iā lākou i ʻehā, ʻo ka hōʻike ʻana i kēia mau paukū e nā wānana e pili ana iā Alexander Nui ka mea e hōʻike ʻia ai ka hoʻohālikelike ʻia ʻana e ka mōʻī o Persiano iā Greece. Aleka Nui. I ka mea ʻoiaʻiʻo, ʻo kēia kiʻi kaua a Xerxes a i ʻole mau hoʻomanaʻo ʻana, ʻo ia nō kekahi o nā mea e alakaʻi ai ma hope o ka huikui ʻana o Alexander iā Persians e loaʻa ka hoʻopaʻi.

Aia kekahi pilikia ʻē aʻe i loko o ka Mīkini Persian i lilo i waiwai ma muli o ka hoʻoili ʻana i ka ʻauhau kālā / ʻauhau ʻo Dariu a ʻo ia ka mea i hoʻokumu mua i ka kūʻē kaua iā Greece. Ua pōmaikaʻi maikaʻi ʻo Xerxes mai ka waiwai i hoʻoili ʻia a hoʻāʻo e hoʻopau i ka hoʻāʻo e hoʻokūkū iā Greece.

ʻAʻole ʻano ka ho'ākāka kuʻikuʻi o kēia palapala ma nā ʻano he loiloi.

ʻO ka ʻōmole waena o ka loaʻa

Aia nā pilikia koʻikoʻi me ka hoʻomaopopo ʻana iā Ahasuerus ʻo Xerxes, a ʻo Artaxerxes I ka ʻo ʻAretaxasa ma nā wahi hope o ʻEzera a me ka puke a Nehemia e hana pinepine ʻia e nā ʻatikala a me nā kino haipule. Hoʻopuka kēia mau ʻike i nā pilikia me ka makahiki o Moredekai a no ʻEsetera hoʻi, a no ka makahiki ʻo ʻEzera a me Nehemia. Hana nō hoʻi i ka māhele mua o 7 ehiku ʻoi.

Nui ka ʻatikala o ka Baibala e kuhikuhi koke ana i kēia mau pilikia a pane i ka hopena ʻaʻole i hiki ke hilinaʻi ʻia ka Baibala. Eia naʻe, i loko o ka ʻike o ka mea kākau, ua ʻike mau ʻo ia i hiki ke hilinaʻi ʻia ka Baibala. He mōʻaukala paʻa ai a he kumu unuhi paha kēia no ke ʻano he hiki ʻole ke hilinaʻi ʻia. ʻO ia nō kahi ʻike a ka mea kākau i mea e paʻakikī ai i ka pane ka manaʻo i hiki ke kūpaʻa loa.

ʻO ka manaʻo e kuhikuhi i nā pilikia āpau a laila e ʻimi i kahi kuʻuna e hāʻawi i nā pane maikaʻi loa i kēia mau hihia aʻo ke ʻae ʻana me ka moʻolelo o ka Baibala.

No ka hoʻomau ʻia ma ka Mahele 2….

 

 

[I] Ka Hoʻākāka [<Helene exègeisthai (e wehewehe) ex- (kū) + hègeisthai (e alakaʻi). Pili i ka ʻōlelo Pelekania 'ʻimi'.] E wehewehe i kahi huaʻōlelo ma o ka nānā kikoo ʻana i kāna ʻike.

[Ii] Eisegesis [<Helene eis- (i) + hègeisthai (e alakaʻi). (E nānā i ka 'exegesis'.)] He hana e alakaʻi ai kekahi i ka noi ʻana ma ka heluhelu ʻana i ka ʻōlelo e pili ana i nā manaʻo i manaʻo mua ʻia o kona manaʻo.

[Iii] No ka poʻe e makemake ana i ka loiloi wikiwiki ʻana i nā nui o nā ʻepekema ma waho a me ke ʻano he ʻano ʻokoʻa lākou e hōʻike nei, he makemake paha lākou. https://www.academia.edu/506098/The_70_Weeks_of_Daniel_-_Survey_of_the_Interpretive_Views

[Iv] https://biblehub.com/hebrew/7620.htm

[V] ʻAʻole hāʻawi ka moʻolelo Baibala i nā helu i nā Lā o Peresia - a i ʻole nā ​​aliʻi ʻē aʻe no kēlā mea. ʻAʻole hoʻi nā mooolelo Persian e like me ke ola ʻana. ʻO ka helu helu ʻana he manaʻo hou aku nei e hoʻāʻo e hoʻomaʻamaʻa i ko ke Aliʻi inoa o ka inoa like i hoʻoholo ʻia ma kekahi manawa.

[VI] Ua hoʻohālikelike ʻia nā hoʻāʻo e hiki ke kūpono i kēia manawa o ka makahiki 445 C. 29 i ka 360 CE, e like me ka hoʻohana ʻana i kēlā me kēia makahiki he mau lā XNUMX wale nō (ʻo ia he makahiki wānana) a ʻo ka neʻe ʻana paha i ka lā o ka hiki ʻana mai a me ka make o Iesū, akā aia nā waho o waho. lakana o kēia ʻatikala e like me ka mea e loaʻa mai e eisegesis, ʻaʻole i ka exegesis.

[VII] ʻO Gerard Keawahi: https://www.academia.edu/2421036/Dating_the_reigns_of_Xerxes_and_Artaxerxes

Rolf Furuli: https://www.academia.edu/5801090/Assyrian_Babylonian_Egyptian_and_Persian_Chronology_Volume_I_persian_Chronology_and_the_Length_of_the_Babylonian_Exile_of_the_Jews

Yehuda Ben-Dor: https://www.academia.edu/27998818/Kinglists_Calendars_and_the_Historical_Reality_of_Darius_the_Mede_Part_II

[viii] ʻOiai kēia e hoʻopaʻapaʻa ʻia e kekahi.

[IX] E ʻoluʻolu e ʻike i ka ʻatikala 7 "He huakaʻi hele me ka ʻike manawa".  https://beroeans.net/2019/06/12/a-journey-of-discovery-through-time-an-introduction-part-1/

[x] Ka Hoʻākāka ʻo ka hōʻike ʻana a i ʻole ka wehewehe ʻana i kahi huaʻōlelo ma luna o ka loiloi, nānā ʻana. I ka olelo exegesis ʻO ke ʻano maoli "e alakaʻi i waho o waho." ʻO ia ka mea e alakaʻi ʻia ka unuhi unuhi ma kāna hopena i ka ʻōlelo.

[xi] Eisegesis ʻo ke ho'ākāka ʻana ma kahi ira i kau ʻia ma luna o kahi kumuhana, ʻaʻohe helu loiloi. I ka olelo eisegesis "maoli ke kuhikuhi", i ke ʻano o ka mea unuhi i hoʻopā ʻia i kona mau manaʻo i loko o ka kikokikona, ʻo ia hoʻi ka mea āna e makemake ai.

[xii] E nana Nehemia 3: 4,30 “ʻO Mesulama ke keiki a Berekia; a me Nehemia 3: 6 “ʻO Mesulama ke keiki a Besodia?, Nehemia 12:13 "No ʻEzera, Mesulama", Nehemia 12:16 "No Ginnethon, Mesulama" ma ke ʻano he laʻana. Nehemia 9: 5 & 10: 9 no Iesua ke keiki a ʻAzania (he Levi).

[xiii] Wahi a Josephus i hiki aku ai ʻo Nehemia i Ierusalema me ka hoʻomaikaʻi ʻana a ka Mōʻī i loko o ka 25th makahiki o Xerxes. See http://www.ultimatebiblereferencelibrary.com/Complete_Works_of_Josephus.pdf  Josephus, Kaumaha o na Iudaio, Buke XI, Mokuna 5 v 6,7

Tadua

Nā ʻatikala e Tadua.
    11
    0
    E aloha nui i kou mau manaʻo, e ʻoluʻolu.x
    ()
    x