Olee Otú Bible Si Bịakwute Anyị, Ọ Bụkwa Okwu Chineke n'Ezie?

Eric Wilson: Nnọọ. E nwere ọtụtụ ndị mgbe ha hapụsịrị nzukọ nke Ndịàmà Jehova enwekwaghị okwukwe na Chineke ma nwe obi abụọ na Akwụkwọ Nsọ nwere okwu ya iji duzie anyị na ndụ. Nke a dị nnọọ mwute n’ihi na eziokwu ahụ bụ na ụmụ mmadụ eduhiewo anyị ekwesịghị ime ka anyị kwụsị ịtụkwasị nna anyị nke eluigwe obi. N'agbanyeghị nke ahụ, ọ na-eme oge niile, yabụ taa, ajujuola m James Penton onye bụ aka ochie n'okpukpe okpukpe ka ọ tụlee mmalite nke Akwụkwọ Nsọ dịka anyị nwere ya taa, na ihe kpatara anyị ji nwee ntụkwasị obi na ozi dị na ya bụ eziokwu ma kwesị ntụkwasị obi taa dika ọ di mgbe edeburu ya.

Yabụ na-enweghị oge ọzọ, m ga-ewebata Prọfesọ Penton.

James Penton: Taa, a ga m ekwu maka nsogbu dị na nghọta nke ihe Baịbụl bụ n'ezie. Ruo ọtụtụ ọgbọ n'ime ụwa Protestant dum sara mbara, e jikwawo Bible kpọrọ ihe n'ụzọ kasị mkpa ihe mere ihe ka ọtụtụ ná ndị Kraịst kwere ekwe jiworo nwee. Na mgbakwunye na nke a, ọtụtụ mmadụ aghọtala na akwụkwọ iri isii na isii nke Akwụkwọ Protestant bụ okwu Chukwu na enweghị atụ, ha na-ejikarị nke abụọ Timoti 66:3, 16 bụ ebe anyị na-agụ, “Akwụkwọ Nsọ dum sitere n'ike mmụọ nsọ Chineke ọ bakwara uru maka izi ihe, maka ịba mba, mgbazi, na izi ihe n’ezi omume, ka onye nke Chineke zue oke, bụrụ onye a kwadebere nke ọma ịrụ ezi ọrụ niile. ”

Mana nke a ekwughi na Akwụkwọ Nsọ enweghị atụ. Ugbu a, ọ bụghị mgbe niile ka a na-ahụta Akwụkwọ Nsọ dịka isi mgbakwasị ụkwụ nke Ndị Kraịst kwesịrị ibi ndụ na ya. N'ezie, ana m echeta mgbe m bụ nwata nwoke nọ n'Ebe Ọdịda Anyanwụ Canada hụrụ ebe ndị Roman Katọlik na-ede, na-ekwu na nke ahụ bụ, 'chọọchị nyere anyị Bible; Baịbụl enyeghị anyị chọọchị. '

N'ihi ya, ọ bụ ikike ahụ ịsụgharị na ịchọpụta ihe akụkụ Akwụkwọ Nsọ dị n'ime Bible nke hapụrụ ụka ụka Rome na ndị isi ụka ya. Otú ọ dị, n'ụzọ dị ịtụnanya, e wereghị ọnọdụ a dị ka nkwenkwe ruo mgbe ntiwapụ nke Ndozigharị Protestant na Kansụl Katọlik nke Trent. N’ihi ya, iwu machibidoro nsụgharị ndị Protestant ná mba ndị Katọlik.

Martin Luther bụ onye mbụ nakweere ihe niile dị n'akwụkwọ iri abụọ na anọ nke Akwụkwọ Nsọ Hibru, ọ bụ ezie na o mere ha n'ụzọ dị iche na nke ndị Juu nakwa n'ihi na o leghị ndị amụma iri na abụọ ahụ anya dị ka otu akwụkwọ. Yabụ, na ndabere nke 'sola scriptura', nke ahụ bụ 'akụkụ Akwụkwọ Nsọ naanị nkuzi', ndị Protestant bidoro gbagwojuo ọtụtụ nkuzi Katọlik anya. Mana Luther n’onwe ya nwere nsogbu n ’akwụkwọ ụfọdụ nke Testament Ọhụrụ, ọkachasị akwụkwọ nke Jemes, n’ihi na o dabaghị na nkuzi ya nke nzọpụta site n’okwukwe nanị, na nwa oge akwụkwọ nke Mkpughe. Ka o sina dị, nsụgharị Bible Luther sụgharịrị gaa German mere ka e nwee ihe ndabere maka ịsụgharị Akwụkwọ Nsọ n'asụsụ ndị ọzọ.

Dị ka ihe atụ, Luther nwere mmetụta Tindall ma malite ntụgharị asụsụ nke Akwụkwọ Nsọ na ịtọ ntọala maka nsụgharị Bekee ndị ọzọ, gụnyere King James ma ọ bụ Authorized Version. Ma ka anyị wepụta oge iji tụlee akụkụ ụfọdụ nke akụkọ ntolite nke Akwụkwọ Nsọ tupu Ndozigharị ahụ a na-amachaghị.

Nke mbụ, anyị amaghị kpọmkwem ihe kpatara ya ma ọ bụ onye si na ya dee Akwụkwọ Nsọ Hibru na mbụ ma ọ bụ akwụkwọ ndị a ga-ekpebisi ike itinye na ya. Ọ bụ ezie na anyị nwere ezigbo ozi mara mma na ọ bụ na narị afọ mbụ nke oge Ndị Kraịst, ọ ga-amata na agbanyeghị na ọtụtụ ọrụ ịhazi ya emeela obere oge mgbe ndị Juu si na Babịlọn lọta, nke mere na 539 BC ma ọ bụ ozugbo ahụ. Ọ bụ onye nchụàjà na odeakwụkwọ bụ́ Ezra kwusiri okwu ike na ojiji nke Torah ma ọ bụ akwụkwọ ise mbụ nke akwụkwọ ndị Juu na nke Ndị Kraịst, ọtụtụ n'ime ọrụ nke iji akwụkwọ ụfọdụ dị na Bible ndị Juu eme ihe.

N’ebe a anyị kwesịrị ị mata na bido n’afọ 280 Tupu Oge Anyị, nnukwu ndị Juu si obodo Alegzandria bido ịsụgharị Akwụkwọ Nsọ ndị Juu na Grik. A sị ka e kwuwe, ọtụtụ n'ime ndị Juu ahụ enweghịzi ike ịsụ asụsụ Hibru ma ọ bụ Aramaic ma ha na-asụ asụsụ taa bụ Israel. A bịara kpọwazie ọrụ ahụ ha wepụtara nsụgharị Septuagint, nke bịakwara bụrụ nsụgharị Akwụkwọ Nsọ kachasị e hotara n'Agba Ọhụrụ Ndị Kraịst ọhụrụ, na-abụghị akwụkwọ ndị a ga-edezi na Bible ndị Juu na mgbe e mesịrị na Bible Protestant . Ndị sụgharịrị Septuagint gbakwunyere ihe dị ka akwụkwọ asaa ndị na-anaghị apụtakarị na Protestant Bible, mana a na-ahụta ha dị ka akwụkwọ deuterocanonical ma yabụ na ha dị na Katọlik na Eastern Orthodox Bible. N'ezie, ndị ụkọchukwu Ọtọdọks na ndị ọkà mmụta na-elekarị Septuagint Bible anya dị ka ihe ka mma karịa ihe odide Hibru nke Masoret.

N'ọkara nke ikpeazụ nke narị afọ iri mbụ OA, ìgwè ndị odeakwụkwọ ndị Juu a maara dị ka ndị Masorete kere usoro nke ihe ịrịba ama iji hụ na a na-akpọzi ma na-agụghachi ihe odide Bible. Ha gbalịrị ịhazi nkewa nkebi paragraf ma mee ka ndị odeakwụkwọ ga-eme n'ọdịnihu depụta ederede nke ọma site na ịdepụta ndepụta nke akụkụ Akwụkwọ Nsọ na asụsụ dị iche iche. Isi ụlọ akwụkwọ abụọ, ma ọ bụ ezinụlọ nke ndị Masorete, Ben Naphtoli na Ben Asher, kere ihe odide Masoret dịtụ iche. Versiondị Ben Asher meriri ma bụrụ ntọala nke ederede Akwụkwọ Nsọ nke oge a. Masoret nkyerɛwee a wɔakyerɛw wɔ nhoma no mu no ne Aleppo Codex Keter Aram Tzova site na ihe dịka 925 AD Ọ bụ ezie na ọ bụ ederede kacha nso na ụlọ akwụkwọ Ben Asher nke Masoretes, ọ na-adị ndụ n'ụdị ezughi oke, ebe ọ fọrọ nke nta ka ọ ghara inwe Torah niile. Ihe odide Masoret kacha ochie kachasị ochie bụ Codex Leningrad (B-19-A) Codex L site na 1009 AD

Ọ bụ ezie na ihe odide Masoret nke akwụkwọ bụ nlezianya anya, o zughi oke. Dịka ọmụmaatụ, na ọnụ ọgụgụ dị oke oke, enwere nsụgharị na-enweghị isi na enwekwara ebe isi mmalite Akwụkwọ Nsọ nwụrụ anwụ (achọpụtara kemgbe Agha IIwa nke Abụọ) kwenyere karịa Septuagint karịa ihe ederede Masoret nke Akwụkwọ Nsọ ndị Juu. Ọzọkwa, enwere nnukwu ọdịiche dị n'etiti ederede Masoret nke Akwụkwọ Nsọ na nke Septuagint Bible na nke Sameria Torah nke dị iche na ndụ nke ọnụ ọgụgụ ndị dịrị tupu ụbọchị Noa nke e nyere n'akwụkwọ Jenesis. Yabụ, onye nwere ike ịkọ nke n'ime ụzọ ndị a bụ nke izizi wee bụrụ nke ziri ezi.

E kwesịrị ichebara ihe ụfọdụ echiche banyere Baịbụl ọgbara ọhụrụ, karịchaa Akwụkwọ Nsọ Grik nke Ndị Kraịst ma ọ bụ Agba Ọhụrụ. Na mbu, o were otutu ulo uka nke Kraist otutu oge iji choputa akwukwo ndi kwesiri ka ha bido ma obu kpebisie ike dika oru kwesiri ekwuputa ihe nke ndi Kristian ma nyekwa ha ike nile. Rịba ama na ọtụtụ akwụkwọ nke Agba Ọhụrụ nwere nsogbu siri ike na-amata na Eastern Greek na-asụ akụkụ nke Alaeze Ukwu Rom, ma mgbe Kraịst ghọrọ iwu na n'okpuru Constantine, e hiwere Agba Ọhụrụ dị ka ọ dị taa na Western Roman Empire . Nke ahụ bụ site na 382, ​​mana nnabata nke ibugharị aha otu akwụkwọ ahụ emeghị na Ọwụwa Anyanwụ Rom ruo mgbe 600 AD gachara, ekwesịrị ịmata na n'ozuzu ya, akwụkwọ iri abụọ na asaa a nabatara dị ka akwụkwọ iwu, Ọ bụzi nke a nabatara dị ka ihe na-egosi akụkọ ihe mere eme na ozizi nke chọọchị Ndị Kraịst oge mbụ. Dị ka ihe atụ, Origen (nke Aleksandria n’afọ 27 ruo 184 OA) yiri ka o ji akwụkwọ iri abụọ na asaa ahụ mee ihe dị ka Akwụkwọ Nsọ, bụ́ ndị e mechara degharịa ogologo oge tupu Ndị Kraịst abanye iwu.

Na Alaeze Ọwụwa Anyanwụ, Alaeze Ọwụwa Anyanwụ Rom, Grik nọgidere bụ asụsụ bụ isi maka Akwụkwọ Nsọ Ndị Kraịst na Ndị Kraịst, mana n'akụkụ ọdịda anyanwụ nke alaeze ukwu nke jiri nwayọ daba n'aka ndị mwakpo German, dịka Goths, Franks the Angles and Saxons, ọ fọrọ nke nta ka ọ bụrụ na e jiri asụsụ Greek mee ihe kpam kpam. Ma Latin ka dị, Bible bụ isi nke chọọchị dị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ waswa bụ Jerome nke Latin Vulgate na chọọchị nke Rome megidere ịsụgharị nsụgharị ahụ gaa n'asụsụ ọ bụla nke asụsụ ndị na-emepe kemgbe ọtụtụ narị afọ a na-akpọ Middle Ages. Ihe kpatara nke a bụ na ụka Rome chere na enwere ike iji Akwụkwọ Nsọ megidere nkuzi nke ụka, ma ọ bụrụ na ọ daba n'aka ndị otu ndị nkịtị na ndị otu mba. Ọ bụ ezie na e nwere nnupụisi megide ụka site na narị afọ nke 11 gaa n'ihu, nkwado nke ndị ọchịchị nwere ike kpochapụ ọtụtụ n'ime ha.

Ma, e nwere otu nsụgharị Baịbụl dị mkpa n'England. Nke ahụ bụ ntụgharị Wycliffe (a sụgharịrị John Wycliffe nsụgharị Bible n'ime Middle English n'ihe dị ka 1382-1395) nke Agba Ọhụrụ nke atụgharịrị na Latin. Mana amachibidoro ya na 1401 ma chụọ ndị jiri ya achụ ma gbuo ha. Ya mere, ọ bụ naanị n'ihi Renaissance ka Akwụkwọ Nsọ bidoro bụrụ ihe dị mkpa n'ọtụtụ ebe ọdịda anyanwụ Europe, mana ekwesiri ịmara na ụfọdụ ihe omume ga-ewere ọnọdụ n'oge gara aga ndị dị mkpa maka ntụgharị na mbipụta Akwụkwọ Nsọ.

Banyere asụsụ Grik e dere ede, n’ihe dị ka n’afọ 850 AD, a bịara nwee ụdị mkpụrụ akwụkwọ Grik ọhụrụ, nke a kpọrọ “Greek minuscule. Tupu mgbe ahụ, a na-ede akwụkwọ Greek na ihe ndị na-adịghị ahụkebe, ihe dịka mkpụrụedemede mara mma, na enweghị br n'etiti okwu na enweghị akara edemede; mana iwebata mkpụrụedemede pere mpe, okwu malitere ikewapụwa ma malitebata akara edemede. N'ụzọ na-akpali mmasị, ọtụtụ otu ihe ahụ malitere ime na Western Europe site na iwebata ihe a kpọrọ "Carolingian minuscule." Ya mere, rue taa, ndị nsụgharị Bible chọrọ ịlele ihe odide Grik oge ochie na-eche nsogbu nke etu esi etinye akara aka na ederede, mana ka anyị gaa na Renaissance, n'ihi na ọ bụ n'oge ahụ ka ọtụtụ ihe mere.

Nke mbu, edemede di nkpa banyere akuko nke mgbe ochie, nke gunyere imu Latin oge ochie na inwe mmasi ohuru na Grik na Hibru. Ya mere, ndị ọkà mmụta abụọ dị mkpa pụtara ìhè na narị afọ nke 15 na mmalite nke narị afọ nke 16. Ndị a bụ Desiderius Erasmus na Johann Reuchlin. Ha abụọ bụ ndị ọkà mmụta Gris na Reuchlin bụkwa onye ọkà mmụta Hibru; n’ime ha abụọ, Erasmus dị mkpa karịa, n’ihi na ọ bụ ya wepụtara ọtụtụ nsụgharị nke Agba Ọhụrụ Grik, nke pụrụ ịbụ ihe ndabere maka nsụgharị ndị ọhụrụ.

Nkwupụta ndị a bụ nyochagharị ederede dabere na nyocha nke ọma nke akwụkwọ Akwụkwọ Nsọ Grik nke Ndị Kraịst nke bụụrụ ntọala maka ọtụtụ ntụgharị nke Agba Ọhụrụ n'asụsụ dị iche iche, ọkachasị German, Bekee, French na Spanish. Ọ bụghị ihe ijuanya na ọ bụ ndị Protestant sụgharịrị ọtụtụ nsụgharị ahụ. Ma ka oge na-aga, ụfọdụ bụ ndị Katọlik. Ọ dabara nke ọma, ihe a niile bụ obere oge ka e mepụtachara ígwè obibi akwụkwọ, ya mere ọ dịrị ya mfe ibipụta ọtụtụ nsụgharị Akwụkwọ Nsọ dị iche iche, wee kesaa ha ebe niile.

Tupu m gawa n’ihu, m ga-ahụrịrị ihe ọzọ; nke ahụ bụ na ná mmalite narị afọ nke 13, Achịbishọp Stephen Langton nke Magna Carta a ma ama, malitere omume nke ịgbakwunye isi n'ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ akwụkwọ nile nke Bible. Mgbe ahụ, mgbe nsụgharị Bekee dị iche iche mere, nsụgharị Bekee ndị mbụ sụgharịrị na-adabere na nke Tyndale ahụ e gburu n'ihi okwukwe ya na Myles Coverdale. Mgbe Tyndale nwụsịrị, Coverdale gara n'ihu n'ịsụgharị Akwụkwọ Nsọ a na-akpọ Akwụkwọ Matiu. Na 1537, ọ bụ ya bụ Bible Bekee mbụ e bipụtara n’ụzọ iwu. N’oge ahụ, Henry nke Asatọ ewepụrụ England na Chọọchị Katọlik. Ka oge na-aga, e bipụtara otu mbipụta nke Bishop ahụ wee bupụta Geneva Bible.

Dabere na nkwupụta na Internetntanetị, anyị nwere ihe ndị a: Nsụgharị kachasị ewu ewu (ya bụ ntụgharị asụsụ Bekee) bụ Geneva Bible 1556, nke mbụ bipụtara na England na 1576 nke ndị Protestant Bekee bi na mba ọzọ na Geneva mere n'oge Jenụwarị nke Mary mkpagbu. N'enyeghi ya ikike site n'aka ndị okpueze, ọ kachasị ewu ewu n'etiti ndị Puritan, mana ọ bụghị n'etiti ọtụtụ ndị ụkọchukwu na-achọghị mgbanwe. Kaosinadị, na 1611, e bipụtara ma bipụta King James Bible n'agbanyeghị na o were oge iji bụrụ onye ama ama ma ọ bụ karịa karịa Geneva Bible. Otú ọ dị, ọ bụ nsụgharị ka mma maka Bekee ya mara mma, ịdị mkpụmkpụ ya, mana ọ bụzi ihe mgbe ochie n'ihi na Bekee agbanweela nke ukwuu kemgbe 1611. Ọ dabere na isi Greek na Hibru ole na ole dị n'oge ahụ; anyị nwere ọtụtụ ndị ọzọ taa na n'ihi na ụfọdụ n'ime ọtụtụ okwu bekee eji na ya amaghị ndị mmadụ na 21st narị afọ.

Ọ dị mma, aga m eso ihe ngosi a na mkparịta ụka ọdịnihu gbasara ntụgharị asụsụ nke oge a na nsogbu ha, mana ugbu a achọrọ m ịkpọ onye ọrụ ibe m Eric Wilson ka m tụlee ụfọdụ n'ime ihe ndị m gosipụtara na nkọwa a dị mkpirikpi banyere akụkọ ihe mere eme nke Akwụkwọ Nsọ .

Eric Wilson: Okay Jim, i kwurula obere leta. Kedu ihe bụ Greek minuscule?

James Penton: Ọfọn, okwu ahụ bụ obere ego pụtara obere mkpụrụedemede, ma ọ bụ obere mkpụrụedemede, karịa nnukwu mkpụrụedemede ukwu. Nke ahụ bụkwa eziokwu n ’asụsụ Greek; ọ bụkwa eziokwu maka sistemụ ide ma ọ bụ ibi akwụkwọ nke anyị.

Eric Wilson: I kwukwara ihe banyere ezumike. Kedu ihe bụ ezumike?

James Penton: Ọfọn, nlọghachi, nke ahụ bụ okwu ndị mmadụ kwesịrị ịmụ ma ọ bụrụ na ha nwere mmasị na akụkọ ihe mere eme nke Akwụkwọ Nsọ. Anyị maara na anyị enweghị nke ọ bụla n'ihe odide mbụ ma ọ bụ ihe odide mbụ batara n'ime Bible. Anyị nwere ọtụtụ mbipụta ma echiche ahụ bụ ịlaghachi na akwụkwọ izizi anyị nwere na ikekwe, n'ụdị dị iche iche gbadatala, ma enwere ụlọ akwụkwọ edemede. N’ikwu ya n’ụzọ ọzọ, ihe odide pere mpe ma ọ bụ nke obere akwụkwọ, kama ọ bụ ihe odide pụrụ iche nke pụtara n’oge ndị Rom, nke a mekwara ka o sie ike ịmata kpọmkwem ihe ederede dị n’oge ndịozi, ka anyị kwuo, yabụ Erasmus nke Rotterdam kpebiri mee mgbazigharị. Ugbu a gịnị bụ ihe ahụ? Ọ chịkọtara ihe odide niile a maara site n'oge ochie nke e dere n'asụsụ Grik, wee gafee ha, mụọ ha nke ọma ma kpebie nke bụ ihe akaebe kachasị mma maka otu ederede ma ọ bụ Akwụkwọ Nsọ. Ọ matara na e nwere akụkụ Akwụkwọ Nsọ ụfọdụ ndị dabara na nsụgharị Latin, nsụgharị nke e jiri mee ihe ruo ọtụtụ narị afọ na ọha mmadụ n'Ebe Ọdịda Anyanwụ andwa, ọ chọpụtakwara na e nwere oge ndị na-adịghị n'ihe odide mbụ. Ya mere ọ mụtara ndị a ma mepụta nlọghachi; nke ahụ bụ ọrụ nke dabere na ihe akaebe kachasị mma o nwere n'oge ahụ, na ọ nwere ike iwepu ma ọ bụ gosipụta na ụfọdụ ederede na Latin ezighi ezi. Ma obu oganihu nke nyere aka nachapu oru nke Akwukwo Nso, nke mere na anyi g’enweta ihe d’akuku nke mbu site na ncheta.

Ugbu a, kemgbe oge Erasmus na mbido narị afọ nke 16, achọpụtara ọtụtụ, ọtụtụ ederede na papyri (papyruses, ọ bụrụ na ịchọrọ) ma anyị maara ugbu a na nlọghachi ya abụghị nke dị ugbu a na ndị ọkà mmụta na-arụ ọrụ kemgbe ahụ. n'ezie, iji mee ka ihe ndekọ Akwụkwọ Nsọ dị ọcha, dị ka Westcott na Hort na narị afọ nke 19 na ihe ndị ọzọ na-adịbeghị anya kemgbe ahụ. Yabụ ihe anyị nwere bụ eserese nke akwụkwọ akwụkwọ nsọ mbụ dị ka ya, ndị ahụ na-apụtakarị n'ụdị nsụgharị Akwụkwọ Nsọ kachasị ọhụrụ. N’ihi ya, e nwere ike ikwu na ọ bụ mgbe a na-akpọghachi Baịbụl ka o mee ka ọ dị ọcha, ọ dịkwa mma karịa otú ọ dị n’oge Erasmus, dịkwa mma karịa ka ọ dị n’Oge Ochie.

Eric Wilson: Odi Jim, ugbua inwere ike inye anyi ihe omumu nke recension? Ikekwe otu nke na-eme ka ndị mmadụ kwenye na Atọ n’Ime Otu, ma egosila na ọ dị aghụghọ.

James Penton: Ee, e nwere di na nwunye nke a ọ bụghị naanị n'ihe metụtara Atọ n'Ime Otu. Ikekwe otu n'ime ndị kachasị mma, ewezuga nke ahụ, bụ akụkọ banyere nwanyị ahụ jidere ka ọ na-akwa iko ma kpọga ya n'ihu Jizọs ikpe ya ikpe ma ọ jụrụ ime ya. Ihe ndekọ ahụ abụghị eziokwu ma ọ bụ mgbe ụfọdụ a na-akpọ ya “akụkọ na-agagharị ma ọ bụ nke na-akpali akpali,” bụ́ nke na-apụta n’akụkụ dị iche iche nke Agba Ọhụrụ na, karịsịa, Oziọma ndị ahụ; nke ahụ bụ otu; na e nwere ihe a na-akpọ “Atọ n'ime otu, ”Ya bụ, e nwere mmadụ atọ na-agba akaebe n’eluigwe, Nna, Ọkpara, na Mmụọ Nsọ ma ọ bụ Mmụọ Nsọ. E gosipụtakwa na nke ahụ bụ ihe na-ezighị ezi ma ọ bụ na-ezighi ezi, ọ bụghị na Akwụkwọ Nsọ mbụ.

Erasmus mara nke a na n’ime nchighari abụọ izizi nke o mepụtara, ọ pụtaghị na ọ na-eche oke iwe sitere n’aka ndị ọkà mmụta okpukpe Katọlik na ha achọghị ka ewepụ nke a na Akwụkwọ Nsọ; ha chọrọ ya ebe ahụ, ma ọ kwesịrị ma ọ bụ na ọ gaghị. Na, n'ikpeazụ, o mebiri wee kwuo nke ọma ma ọ bụrụ na ị nwere ike ịchọta ihe odide ederede nke na-egosi na nke a dị, ha chọtara ihe odide mbubreyo wee tinye ya, na mbipụta nke atọ nke nlọghachi ya, ma n'ezie ọ nọ na nrụgide . Ọ maara nke ọma karịa, ma n'oge ahụ, a ga-akpọ onye ọ bụla nke na-emegide ndị isi Katọlik ma ọ bụ, maka nke ahụ, ọtụtụ ndị Protestant, ka a kpọọ ya ọkụ n'elu osisi. Na Erasmus bụ nwoke na-enwu gbaa karịa ịmata nke a na n'ezie enwere ọtụtụ ndị bịara ịgbachitere ya. Ọ bụ onye nwere akọ nke na-agagharị site n'otu ebe ruo ebe ọzọ, ma nwee mmasị na ịsachapụ Akwụkwọ Nsọ, anyị nwere nnukwu ụgwọ anyị nwere na Erasmus ma ugbu a, a matala ya etu mkpa nguzo ya siri dị.

Eric Wilson: Ajụjụ buru ibu, ị chere ọdịiche dị n'etiti ihe odide Masoret na Septuagint, na-agbanyeghị ihe odide oge ochie ndị ọzọ, na-emebi Akwụkwọ Nsọ dị ka okwu Chineke? Ngwa, ka m kwuo nke a ka m bido. Enweghị m mmasị n'okwu a na-eji ụka na ndị nkịtị eme ihe na-egosi na Akwụkwọ Nsọ bụ okwu Chineke. Gịnị kpatara m ji jụ ihe a? Ọ bụ n'ihi na Akwụkwọ Nsọ akpọtụghị onwe ha “okwu Chineke”. Ekwenyere m na okwu Chineke pụtara n'Akwụkwọ Nsọ, mana ekwesịrị icheta na ọtụtụ akụkụ Akwụkwọ Nsọ enweghị ihe ọ bụla jikọrọ ha na Chineke, na ọ bụ akụkọ ihe mere eme nke mere ndị eze Israel, na ihe ndị ọzọ, na anyị onwe anyị ka ekwensu na-ekwu okwu na kwa ọtụtụ ndị amụma ụgha na-ekwu okwu n'ime Akwụkwọ Nsọ, na ịkpọ Akwụkwọ Nsọ n'ozuzu ya "Okwu Chineke" bụ, echere m na ọ hiere ụzọ; na ụfọdụ ndị ọkà mmụta a ma ama kwenyere na nke ahụ. Mana ihe m kwenyere bụ na ndị a bụ Akwụkwọ Nsọ, akwụkwọ nsọ ndị na-enye anyị nkọwa nke mmadụ oge na-aga, echekwara m na nke ahụ dị ezigbo mkpa.

Ugbu a eziokwu ahụ bụ na e nwere ihe dị na Akwụkwọ Nsọ nke dị ka otu na-emegide nke ọzọ, nke ahụ ọ na-emebi nghọta anyị banyere usoro usoro a? Echeghị m otú ahụ. Anyi aghaghi ileba anya n’ama okwu ndi obula sitere na Baibul ma huru ma ha nemegide ihe kariri, ma obu na ha na emegide onwe ha gabiga oke oke, nke neme ka ayi ghara inwe okwukwe na Akwukwo nso. Echeghị m na nke ahụ bụ ikpe. Echere m na anyị ga-eleba anya n'ihe a na-ekwu ma kpebie mgbe ọ bụla ihe a na-ekwu na oge enyere. Ma ọtụtụ mgbe enwere azịza dị mfe maka nsogbu ahụ. Nke abuo, ekwere m na Akwụkwọ Nsọ na-egosi mgbanwe kemgbe ọtụtụ narị afọ. Kedu ihe m bu n'uche site na nke a? Odi, enwere ulo echiche nke anakpo “akuko banyere nzoputa.” Na German, a na-akpọ ya akụkọ nzọpụta na okwu ahụ na-ejikarị ndị ọkà mmụta eme ihe n’asụsụ Bekee. Ihe ọ pụtakwara bụ na Akwụkwọ Nsọ bụ akụkọ na-ekpughe ihe bụ uche Chineke.

Chineke chọtara ndị mmadụ otu ha siri dị n’obodo ọ bụla. Dị ka ihe atụ, a gwara ụmụ Izrel ka ha banye n'ala nkwa nke Kenan ma bibie ndị bi n'ebe ahụ. Ugbu a, ọ bụrụ na anyị abịakwute Iso Christianityzọ Kraịst, Iso earlyzọ Kraịst oge gboo, Ndị Kraịst ekwenyeghị iburu mma agha ma ọ bụ ịlụ agha ruo ọtụtụ narị afọ. Ọ bụ nanị mgbe Alaeze Ukwu Rome nakweere Iso Christianityzọ Kraịst iwu n'ezie ka ha malitere isonye n'ọrụ agha wee bụrụ ndị obi ọjọọ dị ka onye ọ bụla. Tupu nke ahụ, ha na-eme udo. Ndị Kraịst oge mbụ mere ihe dị nnọọ iche na nke Devid na Jọshụa na ndị ọzọ mere, mgbe ha busoro obodo ndị na-ekpere arụsị gbara gburugburu na Kenan n’onwe ya agha. Ya mere, Chukwu kwere ka nke a mee, anyị na-aghaghachi azụ ma sị, “kedụ ihe ụnụ bụ gbasara Chukwu?” Ọfọn, Chineke na-aza nke a n'akwụkwọ Job mgbe ọ na-ekwu, sị: Lee m kere ihe ndị a niile (ana m akọwa ya ebe a), ma ị nọghị nso, ma ọ bụrụ na m kwe ka e gbuo mmadụ, m nwekwara ike mee ka onye ahu si n’ili bilie, onye ahụ nwekwara ike iguzo n’ọdịnihu. Akwụkwọ Nsọ Ndị Kraịst na-egosikwa na nke ahụ ga-eme. A ga-enwe mbilite n'ọnwụ n'ozuzu.

Yabụ, anyị enweghị ike ịgbagha echiche Chineke mgbe niile n'ihe ndị a n'ihi na anyị anaghị aghọta, mana anyị na-ahụ ka a na-akọwa ma ọ bụ na-esite n'echiche ndị bụ isi na Agba Ochie ma ọ bụ Akwụkwọ Nsọ Hibru nye ndị amụma, na n'ikpeazụ gaa na New Agba, nke na-enye anyị nghọta banyere ihe Jizọs onye Nazaret bụ.

Enwere m okwukwe miri emi n'ihe ndị a, ya mere enwere ụzọ ndị anyị nwere ike ileba anya na Akwụkwọ Nsọ, nke na-eme ka a ghọta ya dị ka ịkọwa uche Chineke na atụmatụ ya nke nzọpụta maka ụmụ mmadụ n'ụwa. Ọzọkwa, anyị ga-amata ihe ọzọ, Luther kwusiri ike n'ụzọ nkịtị ịkọwa Akwụkwọ Nsọ. Nke ahụ gafere ntakịrị n’ihi na Akwụkwọ Nsọ bụ akwụkwọ ihe atụ. Nke mbu, anyi amataghi otu eluigwe di. Anyị enweghị ike iru n'eluigwe, n'agbanyeghịkwa na ọtụtụ ndị hụrụ ihe onwunwe n'anya na-asị, "nke ọma, nke a bụ ihe niile dị, ọ nweghịkwa ihe karịrị," nke ọma, ikekwe anyị dị ka ndị obere Indian fakiers ndị kpuru ìsì Indian ndị na-agba ume na ndị na-ejide akụkụ elephant dị iche iche. Ha enweghị ike ịhụ enyí n'ozuzu n'ihi na ha enweghị ikike, na enwere ndị taa na-ekwu na ụmụ mmadụ enweghị ike ịghọta ihe niile. Echere m na nke ahụ bụ eziokwu, ya mere, a na-eji otu ihe atụ arụ ọrụ n'ime Akwụkwọ Nsọ. Na ihe nke a bụ, a kọwara uche Chineke na akara ngosi anyị nwere ike ịghọta, akara mmadụ na nke anụ ahụ, nke anyị nwere ike ịghọta; ya mere, anyi puru iru iru na nghota nke uche Chineke site na njiko aka na akara ngosi ndia. Echere m na enwere ọtụtụ ihe dị mkpa iji ghọta ihe Akwụkwọ Nsọ bụ na ihe Chineke chọrọ; na anyị niile bụ ndị na-ezughị okè.

Echeghị m na enwere m mkpịsị ugodi nke eziokwu niile dị na Bible, echeghịkwa m na nwoke ọ bụla nwere. Ndi mmadu adighi mpako mgbe ha chere na ha nwere ntuzi aka nke Chineke igwa ha ihe bu eziokwu, na o bu ihe nwute na nnukwu uka ndi ozo na otutu ndi na-acho uzo di na Krisendọm na-anwa itinye ndi nkuzi ha na nkuzi ha n’aka ndi ozo. E kwuwerị, Akwụkwọ Nsọ n'otu ebe na-ekwu na anyị enweghị mkpa ndị nkuzi. Anyị nwere ike, ọ bụrụ na anyị nwaa iji ndidi mụta ihe ma ghọta uche Chukwu site na Kraịst, anyị nwere ike ị nweta foto. Ọ bụ ezie na ọ bụghị nke zuru oke n’ihi na anyị ezughị oke, mana agbanyeghị, enwere eziokwu ebe ahụ anyị nwere ike itinye na ndụ anyị ma anyị kwesịrị ime. Ọ bụrụ na anyị emee otú ahụ, anyị ga-eji Baịbụl kpọrọ ihe.

Eric Wilson: Daalụ Jim maka isoro anyị kerịta ihe ndị a na-adọrọ mmasị na nghọta.

Jim Penton: I meela Eric nke ukwuu, obi dịkwa m ụtọ na m bịara ebe a ma soro gị rụọ ọrụ na ozi maka ọtụtụ, ọtụtụ ndị mmadụ na-emejọ eziokwu nke Akwụkwọ Nsọ na eziokwu nke ịhụnanya Chineke, na nke Kraịst, na mkpa ọ dị Onye-nwe-ayi Jisus Kraist, diri ayi nile. Anyị nwere ike ịnwe nghọta dị iche na ndị ọzọ, mana Chukwu ga-emecha kpughee ihe ndị a niile na dịka Pọl onyeozi kwuru, anyị na-ahụ n'ime iko n'ime ọchịchịrị, mana mgbe ahụ anyị ga-aghọta ma ọ bụ mara ha niile.