Na Faʻafefea Ona Maua Mai le Tusi Paia ia Matou, ma o le Afioga Moni a le Atua?

Eric wilson: Afio mai. E toʻatele lava, ina ua tuua le faʻapotopotoga a Molimau a Ieova, ua le toe faʻatuatua i le Atua, ma masalosalo o loʻo iai i le Tusi Paia lana upu e taʻitaʻiina ai i tatou i le ola. E matua faʻanoanoa lenei mea aua o le mea moni e faʻaseseina tatou e tagata e le tatau ona mafua ai ona tatou le toe faʻatuatuaina lo tatou tama faalelagi. O lea, e tupu soo lava, o lea ua ou fesili ia James Penton o ai e poto i tala faʻasolopito lotu e talanoaina le amataga o le Tusi Paia pei ona tatou maua ai nei, ma aisea tatou te talitonu ai o lana feʻau e moni ma faamaoni. aso nei pei o le taimi na tusia muamua ai.

A leai la se toe finau, o le a ou faʻailoaina Prof. Penton.

James Penton: O le aso, o le a ou talanoa ai i faʻafitauli o le malamalama i le Tusi Paia. Mo augatupulaga i totonu o le lautele lalolagi Porotesano, o le Tusi Paia sa tausia i le sili ona taua aisea sili talitonu Kerisiano. E le gata i lea, o le toʻatele ua malamalama o tusi e 66 o le Tusi Paʻia a le Ekalesia Porotesano o le afioga lea a le Atua ma o tatou tusitusiga masani, ma e masani ona latou faʻaaogaina le lona lua o le Timoteo 3:16, 17 lea tatou te faitau ai, "O Tusitusiga Paia uma na aumaia e le musumusuga a le Atua. ma e aoga mo aʻoaʻoga, mo aʻoaʻiga, mo faasaʻoga, ma mo faatonuga i le amiotonu, ina ia atoatoa le tagata o le Atua, saunia atoatoa mo galuega lelei uma. "

Peitai e le o faapea mai le Tusi Paia e leai se aoga. I le taimi nei, e leʻi avea pea le Tusi Paia ma faavae taua o le pule e ola ai tagata Kerisiano. O le mea moni, ou te manatua a o ou tama i Sisifo o Kanata na vaai i pou Katoliko Roma, faamatalaga i le mea moni e faapea, 'o le lotu na aumaia ia i matou le Tusi Paia; e leʻi aumaia e le Tusi Paia le lotu. '

O le pule lava la lea na te faaliliuina ma faʻauiga uiga o tusitusiga i totonu o le Tusi Paʻia na tuʻuina atoa i le ekalesia a Roma ma ona faʻailoga. Ae ui i lea, o le mea e ofo ai, e leʻi avea lenei tulaga ma talitonuga masani seʻi vagana ua maeʻa le Porotesano Toefuataʻiga i le Fono a le Katoliko i Trent. O le mea lea, o tulafono faʻalilolilo a le lotu Porotesano, sa faʻatulafonoina ona faʻasa i totonu o atunuʻu Katoliko.

O Matini Luteru na muamua taliaina tusi uma i tusi e 24 o Tusitusiga Eperu, e ui lava na ese lona faʻatulagaina nai lo tagata Iutaia ma talu ai na ia le manatu i le toʻa 12 o tamaʻi perofeta o se tusi e tasi. O le mea lea, i luga o le faʻavae o le 'sola scriptura', o le 'Mau naʻo aʻoaʻoga', na amata ai ona fesiligia e le Porotesano le tele o aʻoaʻoga Katoliko. Peitai na faigata ia Luteru i nisi tusi o le Feagaiga Fou, ae maise le tusi a Iakopo, aua e le talafeagai ma lana aʻoaʻoga o le faaolataga e ala i le naʻo le faatuatua, ma mo se taimi le tusi o Faaaliga. E ui i lea, o le faaliliuga a Luteru o le Tusi Paia i le gagana Siamani na faavae ai le faavae mo le faaliliuga o le Tusi Paia i isi gagana foi.

Mo se faʻataʻitaʻiga, na taʻitaʻia e Luteru ia Tindall ma amataina le faaliliuga Peretania o Tusitusiga Paia ma faataatia le faavae mo faaliliuga Igilisi mulimuli ane, e aofia ai le King James po o le Authorised Version. Ae seʻi o tatou faʻaaluina sina taimi e faʻatatau ai ni vaega o le talaʻaga o le Tusi Paia a o lumanaʻi le galuega o le Toe Fuataʻiga e le o masani ai.

Muamua, tatou te le iloa tonu pe aisea poʻo ai na faʻamaonia aloaia ai le Tusi Paia Eperu poʻo a foi tusi na fuafuaina e faʻaofia i totonu. E ui lava e iai a matou faʻamatalaga lelei na iai i le vaitaimi o le uluaʻi senituri o le vaitaimi faʻaKerisiano, ae tatau ona amanaʻia e ui i lea o le tele o galuega i le faʻatulagaina na faia i se taimi puʻupuʻu ina ua toe foʻi mai tagata Iutaia mai le tafeaga a Papelonia, lea na faia i le 539 BC poʻo vave atu mulimuli ane. O le tele o galuega o le faʻaaogaina o nisi tusi i le Tusi Paʻia a Iutaia e faʻasino i le faitaulaga ma le tusiupu o Esera o le na faʻamamafaina le faʻaaogaina o le Torah poʻo tusi muamua e lima o Tusi a Iutaia ma Kerisiano.

Ile taimi nei e tatau ona tatou amanaʻia ole amataga ole 280 TLM, o le aofaʻi tele o tagata mai fafo na nonofo i Alexandria, Aikupito na amata faʻaliliuina Tusitusiga a Iutaia ile gagana Eleni. Aua foi, o le toʻatele o na tagata lutaia ua le toe mafai ona tautatala i le gagana Eperu poʻo le Aramaika, ua tautatala uma i le mea ua taʻua o Isaraelu. O le galuega na latou gaosia na taʻua o le Septuagint version, lea foi na avea ma faaliliuga sili ona tele o Tusitusiga Paia i le New Christian New Testament, e ese mai tusi na faalauiloaina i le Tusi Paia Iutaia ma mulimuli ane ai i le Tusi Porotesano. . O tagata faaliliu o le Septuagint na latou faaopoopoina ni tusi se fitu e masani ona le maua i Tusi Porotesano, ae ua taʻua o tusi deuterocanonical ma o loʻo iai i Tusi Katoliko ma Sasaʻe Orthodox. O le mea moni, e masani ona manatu taʻitaʻi lotu ma le au atamamai Orthodox i le Septuagint Bible e sili atu i le tusitusiga Masoretic Hebrew.

I le afa mulimuli ane o le meleniuma muamua CE, na faia ai e le au tusiupu Iutaia ua taʻua o Masoretes se faatulagaga o faailoga e mautinoa ai le faaleoina lelei ma le taulotoina o tusitusiga a le Tusi Paia. Na latou taumafai foʻi e faʻataʻatitia ia vaevaega o palakalafa ma faʻatumauina le tatau ona toe gaosia o tusitusiga e le au tusiupu o lumanaʻi e ala i le tuʻufaʻatasia o lisi o vaega taua o le Tusi Paʻia ma gagana. Lua aoga taua, poʻo aiga o le Masoretes, Ben Naphtoli ma Ben Asher, na fausia sina eseesega Masoretic tusitusiga. O le faaliliuga a Ben Asher na manumalo ma avea ma faavae o tusitusiga faa-Tusi Paia i ona po nei. O le ulumatua faʻavae o le Masoretic Text Bible o le Aleppo Codex Keter Aram Tzova mai le tusa o le 925 TA E ui lava o se tusitusiga lata mai i le aʻoga a Ben Asher o Masoretes, na sao mai i se tulaga le atoatoa, ona e le o toe uma Torah. O le ulumatua maeʻaeʻa punaoa mo le Masoretic tusitusiga o le Codex Leningrad (B-19-A) Codex L mai le 1009 AD

E ui o le tusitusiga Masoretic o le Tusi Paia o se galuega e sili ona faʻaeteete, ae e le atoatoa. Mo se faʻataʻitaʻiga, i se numera faʻatapulaʻaina o mataupu, e leai ni uiga faʻaliliuga ma e i ai mataupu ia na muamua maua mai ai tusi a le Dead Sea i le Tusi Paia (na maua talu mai le Taua Lona II o le Lalolagi) e sili atu ona ioeina ma le Septuagint nai lo tusitusiga a Masoretic o le Tusi Paia a tagata Iutaia. E le gata i lea, e iai foi isi eseesega taua i le va o tusitusiga a le Masoretic o le Tusi Paia ma le Septuagint Bible ma le Samaritan Torah, e ese mai i faamaumauga o talaaga o aso o Noa i aso o Noa, o loʻo tusia i le tusi o Kenese. Ma, o ai e mafai ona faʻailoa mai poʻo fea o nei faʻavae e muamua ma o lea e saʻo.

E iai mea e manaʻomia ona mafaufau loloto i ai e uiga i Tusi Paia i ona po nei, aemaise lava i le Tusi Paia Eleni poʻo le New Testament. O le mea muamua, na umi se taimi o filifili le lotu Kerisiano e faʻamautinoa poʻo fea tusi e tatau ona aloaʻia pe faʻamaonia o ni galuega talafeagai e atagia mai ai le natura o le faʻaKerisiano ma musuia foi. Manatua o le tele o tusi o le Feagaiga Fou sa faigata ona faʻalauiloaina i le gagana Eleni i Sasaʻe o loʻo tautatala i vaega o le Emepaea o Roma, ae ina ua faʻatulafonoina le faʻaKerisiano i lalo o Constantine, o le Feagaiga Fou na faʻamaonia aloaia e pei ona i ai nei i le Western Roman Empire . O le mea na oʻo mai i le 382, ​​ae o le aloaʻia o le faʻamaoniaina o le lisi lava e tasi o tusi, e leʻi faia i le Malo o Roma i Sasaʻe, seʻia maeʻa le 600 TA, peitaʻi, e tatau ona amanaʻia o se mea lautele, o tusi e 27 na mulimuli ane taliaina ma faʻamaonia. ua leva na taliaina e pei o atagia ai le talaʻaga ma aʻoaʻoga a le uluaʻi ekalesia Kerisiano. Mo se faʻataʻitaʻiga, e foliga mai na faʻaaoga e Origen (o Alexandria 184-253 TA) tusi uma e 27 o ni Tusitusiga Paia na mulimuli ane faʻamaonia aloaʻia aloaʻia aʻo leʻi faʻatulafonoina le faʻa-Kerisiano.

I le Emepaea i Sasaʻe, o le itu i sasaʻe o le Emepaea o Roma, o le gagana Eleni na tumau i le gagana autu mo Tusi Paia Kerisiano ma Kerisiano, ae i le itu i sisifo o le emepaea na faasolosolo lava ona paʻu atu i lima o tagata Siamani osofaia, e pei o Goths, Franks the Angles ma Saxons, o le faʻaaogaina o le gagana Eleni na toeititi mou atu. Peitai na tumau pea le Latina, ma o le Tusi Paia autu a le ekalesia i Sisifo o le Jerome's Latina Vulgate ma le ekalesia a Roma na tetee i le faaliliuina o lena galuega i soo se gagana masani a le malo na atiaʻe i le tele o seneturi ua taʻua o le Middle Ages. O le mafuaʻaga o lena, ona o le ekalesia a Roma na manatu o le Tusi Paia e ono faasaga i aʻoaʻoga a le ekalesia, pe a fai e paʻu atu i lima o tagata lolotu ma tagata o le tele o malo. Ma aʻo iai fouvalega faasaga i le lotu mai le 11th seneturi agaʻi i luma, o le tele o latou na mafai ona soloiesea ma le lagolago a le poto salalau pulega.

Ae e tasi le faaliliuga taua o le Tusi Paia na amataina i Egelani. O le faaliliuga lea a Wycliffe (John Wycliffe Bible terjemahan na faia i le Middle English circa 1382-1395) o le New Testament lea na faaliliu mai le Latina. Ae na faʻatulafonoina i le 1401 ma o i latou na faʻaaogaina na sailia ma fasiotia. O le mea lea na o se faʻaiuga o le Renaissance na amata ai ona avea le Tusi Paia taua i le tele o Europa i Sisifo lalolagi, ae e tatau ona maitauina o nisi o mea na tutupu e tatau ona tupu i se taimi muamua na taua i le faʻaliliuga faʻale-Tusi Paia ma le lolomiga.

Ae mo le gagana tusitusi Eleni, pe tusa o le tausaga 850 TA na amata ai ona iai se ituaiga mataʻitusi Eleni, ua taʻua o le "Greek minuscule. Muamua atu, o tusi a Eleni na tusia i tala masani, o se mea e pei o teuteuga mataitusi tetele, ma e leai se va i le va o upu ma leai ni faʻailoga; ae o le faʻalauiloaina o mataʻitusi laʻitiiti, na amata ai ona tuʻu eseʻese upu ma amata loa ona faʻalauiloaina faʻailoga. O le mea e malie ai, o le tutusa lava mea e tasi na amata tupu i Sisifo o Europa ma le faʻauluina o le mea na taʻua o le "Carolingian minuscule." E oʻo mai lava i aso nei, o tagata faʻaliliu upu o le Tusi Paia o loʻo mananaʻo e siaki a latou tusitusiga Eleni anamua, o loʻo feagai ma latou ma le faʻafitauli o le faʻavasegaina o tusitusiga, peitaʻi, seʻi tatou o atu i le vaitaimi o le Renaissance, aua o le vaitaimi lea na tele mea na tutupu ai.

Muamua lava, sa i ai se fafagu tele i le taua o anamua talaʻaga, lea e aofia ai le aʻoaʻoina o le Latina anamua ma le toe faʻafouina le fiafia i le gagana Eleni ma le gagana Eperu. O le mea lea, e lua sikola taua atamamai na alualu i luma i le mulimuli ane o le 15th ma le amataga o le 16 seneturi. O i latou nei o Desiderius Erasmus ma Johann Reuchlin. O sikola uma ia Eleni ma Reuchlin o se sikola Eperu; o le toʻalua, o Erasmus sa sili lona taua, aua o ia lea na gaosia le tele o toe faʻaleleia o le Greek New Testament, lea e mafai ona avea ma faʻavae mo fou faʻaliliuga.

O nei toe teuteuga o toe iloiloga o tusitusiga faʻavae i luga o le faʻaeteete auʻiliʻiliga o uluaʻi tusitusiga Eleni Tusi Paʻia Tusi Paʻia na avea ma faʻavae mo le tele o faʻaliliuga o le Feagaiga Fou i gagana eseese, aemaise Siamani, Igilisi, Farani ma Sipaniolo. E leitioa a, o le tele o faaliliuga na faia e Porotesano. Ae a o alu pea le taimi, o isi foi sa faia e tagata Katoliko. O le mea e lelei ai, o nei mea uma e leʻi leva ona maeʻa le fausiaina o masini lomitusi ma o lea na faigofie ai ona lolomi le tele o faʻaliliuga eseese o le Tusi Paia, ma tufatufa lautele.

Ae ou te leʻi alu, e tatau ona ou matauina se isi mea; o lena i le amataga o le senituri lona 13 o Archb Bishop Stephen Langton o Magna Carta lauiloa, faʻalauiloaina le faʻataʻitaʻiga o le faʻaopopoina o mataupu i le tele o tusi uma o le Tusi Paia. Ma, ina ua taunuʻu le faʻaliliuga Peretania o le Tusi Paia, o faʻamaumauga muamua a Egelani o le Tusi Paia na faʻavae i luga o le faʻamaturoina Tyndale ma Myles Coverdale. Ina ua maliu Tyndale, na faaauau e Coverdale le faaliliuga o Tusitusiga Paia na taʻua o le Matthew Bible. I le 1537, o le muamua Igilisi Tusi Paia na lolomi faʻatulafonoina. Ile taimi lena, ua aveʻese ai e Henry VIII Egelani mai le Ekalesia Katoliko. Mulimuli ane, na lolomiina se kopi o le Tusi Paia a Epikopo ona aumai ai lea o le Geneva Bible.

E tusa ai ma se faamatalaga i luga o le Initaneti, o loo ia i matou mea nei: O le faaliliuga sili ona lauiloa (o le faaliliuga Peretania) o le Geneva Bible 1556, muamua lomia i Egelani i le 1576 lea na faia i Geneva e Peretania Porotesano na nonofo faaaunuua i le taimi o Bloody Mary's sauaga. Leai se faʻatagaina e le Tupu, na sili ona lauiloa i tagata Puritans, ae le o le toʻatele o faifeʻau. Peitaʻi, i le 1611, The King James Bible na lolomiina ma lolomiina e ui na umi se taimi e taʻutaʻua ai pe sili atu ai ona taʻutaʻua nai lo le Geneva Bible. Peitai, o se faaliliuga sili ona lelei mo lana matagofie Igilisi, lona loloto, ae ua tuai i aso nei ona ua matua suia le Igilisi talu mai 1611. Na faavae i luga o nai Eleni ma faa-Eperu punaoa sa i ai i lena taimi; e tele a nisi mea o tatou nei ma talu ai o nisi o tele upu Igilisi na faʻaaogaina i totonu e le iloa e tagata i le 21st seneturi.

Ua lelei, o le a ou mulimulitaʻi ma lenei faʻamatalaga ma le talanoaga i le lumanaʻi e uiga i faʻaliliuga faʻaonapo nei ma a latou faʻafitauli, ae o le taimi nei ou te manaʻo e valaʻaulia laʻu uo Eric Wilson e talanoaina nisi o mea na ou faʻaalia i lenei puʻupuʻu vaʻaiga o le talaʻaga o le Tusi Paʻia .

Eric wilson: Lelei Simi, na e taʻua tusi laʻititi. O le a le minuscule a Eleni?

James Penton: Ia, o le upu minuscule o lona uiga o mataʻitusi laiti, poʻo mataʻitusi laiti, nai lo mataʻitusi tetele. Ma e moni lena i le gagana Eleni; e moni foi ia tatou lava faiga o tusitusiga poʻo lolomiga.

Eric Wilson: Na e taʻua foi tupe faʻaalu. O a tuʻutuʻuga?

James Penton: Ia, o se toe teuteuga, o se faaupuga e moni tagata e tatau ona aʻoaʻo pe a fai latou te fiafia i le talaʻaga o le Tusi Paia. Matou te iloa e leai ni a tatou uluaʻi tusitusiga poʻo ni tusitusiga na alu i totonu o le Tusi Paia. E i ai a matou kopi o kopi ma o le aitia ia toe foi i le muamua kopi na tatou mauaina ma atonu, i le tele o ituaiga na oʻo mai ia matou, ma o loʻo iai aʻoga tusitusi. I se isi faaupuga, tusitusiga laʻititi pe le o ni tusitusiga laiti, ae o tusitusiga e le masani ai na aliali mai i le amataga o taimi o Roma, ma o lenei mea na faigata ai ona iloa tonu poʻo a tusitusiga na i taimi o le au aposetolo, seʻi tatou fai atu, ma o lea na filifili ai Erasmus o Rotterdam e fai le toe totogi. O le a la le mea lena? Na ia faʻaputuputu uma tusitusiga lauiloa mai aso anamua sa tusia i le gagana Eleni, ma suʻesuʻeina, suʻesuʻe ma le totoʻa ma faʻamautinoa poʻo le fea faʻamaoniga sili mo se tusitusiga faapitoa poʻo le Mau. Ma na ia iloaina e i ai ni mau na o mai i lalo i le Latina lomiga, o le kopi na faaaogaina i le fia selau o tausaga i sosaiete i Sisifo, ma na ia iloaina ai e i ai taimi e le i ai i uluaʻi tusitusiga. Ma na ia suesueina nei ma fausiaina se toe faaleleia; ole galuega lena na faʻavae i luga o faʻamaoniga sili na ia iai i lena taimi, ma na mafai ona ia aveʻesea pe faʻaalia foi e le saʻo nisi tusitusiga ile Latina. Ma o se atinaʻe na fesoasoani i le faʻamamaina o le Tusi Paʻia galuega, ina ia tatou maua ai se mea latalata i le amataga e ala i recensions.

I le taimi nei, talu mai taimi o Erasmus i le amataga o le seneturi lona 16, e tele ma anoanoai tusitusiga ma pepa (papyrus, pe a e finagalo i ai) na maua ma ua matou iloa nei o lona toe teuteuina e leʻi lata mai ma o sikola sa galulue talu mai moni lava, ia faʻamamaina tala faʻatusi paia, e pei o Westcott ma Hort i le seneturi lona 19 ma sili atu lata mai suiga talu mai lena taimi. Ma o lea la o le mea ua ia i tatou o se ata o le a le amataga tusi a le Tusi Paia, ma o na foliga mai masani i le lata mai faʻamatalaga o le Tusi Paia. Ma, i se tulaga, ona o le faʻasolosolo taimi o le Tusi Paia na faʻamamaina ma sili atu nai lo le taimi o Erasmus ma mautinoa mautinoa sili atu nai lo le vaitaimi o le Vaitau Tutotonu.

Eric wilson: Lelei Jim, nei e mafai ona e aumaia ia matou se faʻataʻitaʻiga o le toe faʻaleleia o tupe? Masalo o se tasi e mafua ai ona talitonu tagata i le Tolutasi, ae talu ai na faʻaalia e pepelo.

James Penton: Ioe, e i ai ni nai o nei e le gata i le faʻatatau i le Tolutasi. Masalo o se tasi e sili ona lelei, ese mai lena, o le tala i le fafine na maua i le mulilua ma o ai na aumaia i luma ia Iesu e faamasino ia te ia ma sa ia musu e faia. O lena tala e pepelo pe o nisi taimi e taʻua o le "roaming or Moving account," lea e aliali mai i vaega eseese o le New Testament ma, aemaise lava, Evagelia; tasi lena; ona iai lea o le mea e taʻu o le “Pepa Tolutasi, ”Ma o lona uiga, e toʻatolu e molimau i le lagi, le Tama, le Alo ma le Agaga Paʻia poʻo le Agaga Paʻia. Ma ua faamaonia le saʻo pe le saʻo lena, ae le o le uluaʻi Tusi Paia.

Na iloa e Erasmus le mea lea ma i tala muamua e lua na ia tusia, e leʻi aliali mai ma na feagai o ia ma le le fiafia o le aufailotu Katoliko ma latou te leʻi mananaʻo e aveʻesea lena mea mai Tusitusiga Paia; sa latou manaʻomia i totonu iina, pe sa tatau ona i ai pe leai. Ma, mulimuli ane, na ia malepe ma fai mai lelei pe a fai e te mauaina se tusitusiga e faʻaalia ai sa i ai lenei, ma na latou mauaina se tuai tusi ma na ia tuʻuina i totonu, i le lona tolu lomiga o lona recension, ma o le mea moni sa i lalo o le mamafa . Na sili atu lona iloa, ae i lena taimi soʻo se tasi na teteʻe i le pulega a le Katoliko pe, mo lena mataupu, tele o Porotesano, na ono iʻu lava i le susunuina i le siteki. Ma o Erasmus sa malamalama tele i se tamaloa na te le iloaina lenei mea ma o le mea moni e toʻatele na o ane e puipui ia te ia. O ia o se tagata faʻautauta tele e masani ona feʻaveaʻi mai lea nofoaga i lea nofoaga, ma sa ia fiafia tele i le faʻamamaina o le Tusi Paia, ma e tele a matou aitalafu ia Erasmus ma o lea ua matuaʻi iloaina le taua tele o lona tulaga.

Eric wilson: O le fesili tele, o e lagona ea le eseesega i le va o tusitusiga a le Masoretic ma le Septuagint, ae le taʻua isi tusitusiga anamua, ua faaleaogaina le Tusi Paia o le afioga a le Atua? Ia, seʻi ou fai atu lenei e amata i le. Ou te le fiafia i le faaupuga o loʻo faʻaaogaina i totonu o falesa ma tagata masani i le aʻafiaga o le Tusi Paia o le afioga a le Atua. Aisea ou te teteʻe ai i lenei? Aua e le taʻua e le Tusi Paia i latou o "afioga a le Atua." Ou te talitonu o le afioga a le Atua e aliali mai i Tusitusiga Paia, ae e ao ona manatua o le tele o Tusitusiga Paia e leai se faiā ma le Atua, ma o se tala faʻasolopito o mea na tutupu i tupu o Isaraelu, ma isi, ma tatou foi O loʻo tautala le tiapolo ma perofeta pepelo e toʻatele i le Tusi Paia, ma e taʻua le Tusi Paia atoa o le "Upu a le Atua" e sese loʻu manatu. ma e i ai ni atamamai maoaʻe ua ioeina ma lena. Ae o le mea ou te malie i ai o Tusitusiga Paia ia, o tusitusiga paia o loʻo aumaia ai ia i tatou se ata o tagata i le aluga o taimi, ma ou te manatu e matua taua tele.

O lenei o le mea moni e i ai mea i le Tusi Paia e foliga tasi e feteʻenaʻi ma le isi, e faʻaleagaina ai lo tatou malamalamaʻaga i lenei faʻasologa o tusi? Ou te manatu e leai. E tatau ona tatou vaʻai totoʻa i upusii uma mai le Tusi Paʻia ma vaʻai pe o feteʻenaʻi tele, pe e feteʻenaʻi foʻi le tasi i le isi, e mafua ai ona tatou le talitonu i le Tusi Paʻia. Ou te manatu e le o le tulaga lena. Ou te manatu e tatau ona tatou vaʻai i le talaʻaga ma fuafua i taimi uma mea o loʻo fai mai ai le tala i se taimi atofaina. Ma e masani lava ona i ai tali faigofie i le faʻafitauli. Lona lua, ou te talitonu o loʻo faʻailoa mai e le Tusi Paia se suiga ile tele o seneturi. O le a le uiga o laʻu tala? Ia, e i ai le aʻoga o mafaufauga e taʻua o le "talaʻaga o le faaolataga." I le faa Siamani, e taʻu tala o le faaolataga ma o lena faaupuga e masani ona faʻaaogaina e tagata atamamai e oʻo lava i le Igilisi. Ma o le a le uiga o le Tusi Paia o se faʻaalia tala o le finagalo o le Atua.

Na maua e le Atua tagata e pei ona i ai i soʻo se atunuʻu. Mo se faʻataʻitaʻiga, na valaʻauina tagata Isaraelu e o atu i le laueleele o le folafolaga o Kanana ma faʻaumatia tagata na nonofo ai. Afai la tatou te o mai i le faʻakerisiano, le amataga o le faʻa-kerisiano, e leʻi talitonu le au kerisiano i le aveina o le pelu poʻo le taua faʻatau i le tele o seneturi. Na o le taimi lava na faʻatulafonoina ai le faʻaKerisiano e le Emepaea o Roma ona amata loa lea ona latou auai i taumafaiga faʻamiliteli ma faʻasauā e pei o isi. Ae le i oʻo i lena, na latou faʻamalieina. E ese le eseʻesega o amio a uluaʻi kerisiano mai mea na faia e Tavita ma Joshua, ma isi, i le taua ma nuu faapaupau e lata ane ma Kanana lava. Ma, na faʻatagaina e le Atua lena mea ma e masani ona tatou tutu i tua ma fai atu, "a o le a le mea oe uiga uma i le Atua?" Ia, e tali e le Atua le mea lea i le tusi a Iopu ina ua ia faapea mai: Faʻauta na ou faia uma nei mea (O loʻo ou faʻamatalaina ii), ma e te leʻi i ai, ma afai ou te faʻatagaina se tasi e fasiotia, ou te mafaia foi aumai lena tagata mai le tuugamau, ma o lena tagata e mafai ona toe tu i le lumanaʻi. Ma ua taʻua i Tusitusiga Kerisiano o le a tupu lena mea. O le ai ai se toetutu lautele.

Ma, e le mafai ona tatou fesiligia pea le silafaga a le Atua i mea nei aua tatou te le malamalama, ae tatou te vaʻai i lenei tatalaina poʻo le aluʻese mai lava autu mataupu i le Old Testament poʻo Tusitusiga Eperu i perofeta, ma mulimuli ane i le Fou Feagaiga, lea tatou te malamalama ai i le uiga o Iesu le Nasareta.

E loloto loʻu talitonu i nei mea, o lea e i ai auala e mafai ai ona tatou vaʻai i le Tusi Paʻia, e malamalama ai i le faʻaalia o le finagalo o le Atua ma lana fuafuaga paia o le faʻaola mo tagata i le lalolagi. E le gata i lea, e tatau ona tatou iloa se isi mea, na faʻamamafaina e Luteru se faʻauigaina saʻo o le Tusi Paia. E fai lava sina mamao aua o le Tusi Paia o se tusi faʻatusa. Muamua lava, tatou te le iloa pe faʻafefea le lagi. E le mafai ona tatou aʻapa atu i le lagi, ma e ui lava ina toʻatele tagata matapeʻapeʻa o loʻo faʻapea mai, “ua naʻo le pau lea o le mea, ma e leai se mea i talaatu,” ia, masalo e pei tatou o tamaʻi Initia o loʻo tauaso Initia fakiers ma o e o loʻo pipiimau i vaega 'eseʻese o le elefane. Latou le mafai ona vaʻaia atoa le elefane aua latou te le maua le agavaʻa, ma o loʻo iai i latou i aso nei o fai mai lelei tagata e le mafai ona malamalama i mea uma. Ou te manatu e moni lena, ma o le mea lea o loʻo tautua ai matou i le Tusi Paʻia e le tasi faʻatusa i le isi. Ma o le a lenei, o le finagalo o le Atua o loʻo faʻamatalaina i faʻailoga e mafai ona tatou malamalama ai, faʻailoga a tagata ma faʻaletino tino, tatou te malamalama ai; ma o lea, e mafai ona tatou aʻapa atu ma malamalama i le finagalo o le Atua e ala i nei faʻatusa ma faʻatusa. Ma ou te manatu o loʻo i ai le tele o na mea e manaʻomia e malamalama ai i le Tusi Paia ma le a le finagalo o le Atua; ma tatou uma le atoatoa.

Ou te manatu e le ia te aʻu le ki i mea moni uma o loʻo i totonu o le Tusi Paʻia, ma ou te manatu e leai se isi tamaloa. Ma e faʻamaualuga tagata pe a latou manatu o loʻo ia latou le faʻatonuga vave a le Atua e taʻu ai le mea moni, ma o se faʻanoanoaga ona o lotu tetele ma le tele o faʻapotopotoga lotu i totonu o Kerisinetoma o loʻo taumafai e faʻatupu a latou aʻoaʻoga ma a latou aʻoaʻoga i luga o isi. Aua foi, o le Tusitusiga Paia i le tasi nofoaga fai mai tatou te le manaʻomia ni faiaoga. Tatou te mafaia, pe a tatou taumafai e aʻoaʻo onosaʻi ma malamalama i le finagalo o le Atua e ala ia Keriso, e mafai ona tatou maua se ata. E ui lava e le o se tasi atoatoa aua tatou te mamao mai le atoatoa, ae ui i lea, e i ai upu moni iina e mafai ona tatou faʻaogaina io tatou olaga ma tatau ona faia. Ma afai tatou te faia lena mea, e mafai ona tatou faʻaaloalo tele i le Tusi Paia.

Eric wilson: Faʻafetai Jim mo le faʻasoaina mai ia matou o nei mea moni fiafia ma malamalamaʻaga.

Jim Penton: Faʻafetai tele Eric, ma ua ou fiafia lava ua ou i ai iinei ma matou galulue ma oe i se feʻau mo le anoanoaʻi o le tele o tagata o loʻo tigaina i mea moni a le Tusi Paʻia ma le moni o le alofa o le Atua, ma le alofa o Keriso, ma le taua o lo tatou Aliʻi o Iesu Keriso, mo tatou uma. Atonu e eseʻese o tatou malamalamaaga mai isi, ae o le a faʻaalia e le Atua nei mea uma ma pei ona fai mai le aposetolo o Paulo, tatou te vaʻai faʻanenefu i le ipu malamalama, ae o le a tatou malamalama ai pe iloa uma.

Meleti Vivlon

Mataupu na saunia e Meleti Vivlon.

E Mafai Ona E Mafai:

Faasalalauga i le JW Fep, Vaega 2: Faailoaina le Auala e Pulea ai e le Vaega Pule le Mafaufau o Latou Soo

Tulai, Vaega 4: O fea ou te alu i ai nei?

Faailoaina o le Tapuaʻiga Moni, Vaega 10: Christian neutrality