ʻO ka moʻohelu hana (Kinohi 1: 1 - Kinohi 2: 4): Lā 5-7

Kinohi 1: 20-23 - Ka lā ʻelima o ka hana ʻana

"ʻ wentlelo hou maila ke Akua: E hoʻolana nā wai i nā pua o nā mea ola e lele aʻe nā holoholona e lele aʻe ma luna o ka honua ma luna o ka lewa o ka lani. Hana iho la ke Akua i na kupu nui o ke kai, a me na mea ola a pau e nee ana, a ka wai i kupu mai ai e like me ko lakou ano, a me na mea lele eheu a pau, e like me kona ano. A ʻike ke Akua ua maikaʻi. "

"Pēlā i hoʻomaikaʻi mai ai ke Akua iā lākou, i ka ʻī ʻana mai, E hoʻohua aʻe ʻoukou, a e nui a hoʻopiha i nā wai i loko o nā kīʻaha kai, a e nui aʻe nā mea lele i ka honua." A ahiahi wale nō, a kakahiaka, he lā ʻelima ia.

Nā Mea Ola Wai a me nā Mea lele

Me nā kau i hiki i kēia manawa ke hana, ua ʻike ʻia i ka lā hana hou aʻe ʻelua mau hōʻiliʻili nui o nā mea ola i hana ʻia.

ʻO ka mea mua, nā iʻa, a me nā mea noho wai ʻē aʻe āpau, e like me nā anemone kai, nā koholā, nā nūnū, nā manō, nā cephalopods (heʻe, ka heʻe, ammonite, amphibians, a me nā mea ʻē aʻe), nā mea hou a me ka wai paʻakai.

ʻO ka lua, nā mea lele, e like me nā pepeke, ʻōpeʻapeʻa, pterosaurs, a me nā manu.

E like me nā mea kanu i ka lā 3, ua hana ʻia lākou e like me kā lākou ʻano, me ka loaʻa ʻana i loko o lākou i ka hiki i nā kūpuna ke hana i nā ʻano like ʻole.

Eia hou, hoʻohana ʻia ka huaʻōlelo Hebera "bara" ʻo ia hoʻi "hana".

Ua unuhi ʻia ka huaʻōlelo Hebera "tannin" ma ke ʻano he "monster moana nui". He wehewehe pololei kēia o ke ʻano o kēia huaʻōlelo Hebera. Hōʻike ke kumu o kēia huaʻōlelo i kekahi mea o kekahi lōʻihi. He mea hoihoi e hoʻomaopopo i ka unuhi pinepine ʻana o nā unuhi Pelekane kahiko i kēia huaʻōlelo ʻo "nā deragona". 'Traditionslelo ka nui o nā kuʻuna kahiko e pili ana i nā moʻo nui o ke kai (a me nā moʻo ʻāina) a lākou i kapa ai he deragona. ʻO nā wehewehe i hāʻawi ʻia i kēia mau mea ola a me nā kaha kiʻi i kekahi manawa he mea hoʻomanaʻo mau loa ia i nā kiʻi a me nā wehewehe ʻana i hāʻawi ʻia i nā mea kai e like me plesiosaurs a me mesosaurs a me nā dinosaurs ʻāina e nā ʻepekema o kēia manawa.

Me nā kau a me ka lā a me ka mahina a me nā hōkū, hiki i nā mea lele a me nā moʻo nui o ke kai ke hoʻokele. ʻOiaʻiʻo, no kekahi o lākou, hoʻoholo ʻia ko lākou wā male ʻana e ka mahina piha, no kekahi poʻe ka manawa e neʻe ai. E like me kā Ieremia 8: 7 e haʻi mai nei iā mākou “ʻO ke kikonia hoʻi ma ka lani - ʻike maopopo ia i kona manawa i koho ʻia. a me ka kuhukukū a me ka wikiwiki a me ka ʻōpuʻu - nānā pono lākou i ka manawa o kēlā me kēia mea e hele mai ana ”.

Hoʻomaopopo ʻia ia i kahi ʻano maʻalea akā koʻikoʻi, ʻo ia ka lele ʻana o nā mea lele ma luna o ka honua ma ka maka o ka ākea o ka lani (a i ʻole ke aouli) ma mua o ma loko a ma loko paha o ka lewa lani.

Ua hoʻopōmaikaʻi ke Akua i kēia mau hana hou a ʻōlelo lākou e hoʻohua a nui, e hoʻopiha nei i nā kīʻaha kai a me ka honua. Hōʻike kēia i kāna mālama no kāna hana. ʻOiaʻiʻo, e like me kā Mateo 10: 29 e hoʻomanaʻo mai ai iā mākou, “ʻAʻole anei e kūʻai aku nā manu liʻiliʻi ʻelua i kahi dālā liʻiliʻi? ʻAʻole naʻe e hāʻule kekahi o lākou i ka lepo me ka ʻike ʻole o ko ʻoukou Makua.  ʻAe, ke hopohopo nei ke Akua no kāna mau hana āpau, keu hoʻi nā kānaka, ʻo ia ke kiko a Iesū i hana ai, ua ʻike ʻo ia i ka nui o nā lauoho o ko mākou poʻo. ʻAʻole nō mākou i ʻike i kēlā huina ke ʻole mākou ʻōhule āpau me nā lauoho ulu ʻole, kahi mea laha ʻole loa.

ʻO ka hope loa, ʻo ka hoʻokumu ʻia ʻana o nā mea kai a me nā mea lele he mea kūpono ʻē aʻe ia i ka hana hoʻomau ʻana i nā mea ola pili. ʻO ka mālamalama a me ka pouli, ukali ʻia e ka wai a me ka ʻāina maloʻo, a ukali ʻia e nā mea kanu, a ukali ʻia e nā kukui mālamalama i hōʻailona no ka meaʻai a me ke kuhikuhi no nā holoholona a me nā mea kai e hiki mai ana.

Kinohi 1: 24-25 - Ke ono o ka lā o ka hana ʻana

"24ʻ wentlelo hou ke Akua: "E hoʻohua ka honua i nā ʻuhane ola e like me kona ʻano, nā holoholona laka a me nā holoholona e neʻe ana a me nā holoholona laka o ka honua e like me kona ʻano." A hiki nō. 25 Hana iho la ke Akua i ka holoholona laka o ka honua e like me kona ano, a me ka holoholona laka, e like me kona ʻano, a me nā holoholona e neʻe ana o ka honua, e like me kona ʻano. A ʻike ke Akua ua maikaʻi. ”

Nā holoholona ʻāina a me nā holoholona kūloko

I ka hana ʻana i nā mea kanu i ka lā ʻekolu a me nā mea kai a me nā mea lele i ka lā ʻelima, ua hoʻomaka ke Akua e hana i nā holoholona laka, neʻe a kolo ʻana paha i nā holoholona a me nā holoholona hihiu.

Hōʻike ka huaʻōlelo i ka hana ʻia ʻana o nā holoholona laka e like me kā lākou ʻano e hōʻike ana i kahi propensity a i ʻole hiki ke hoʻokele, ʻoiai he mau holoholona hihiu hiki ʻole ke hoʻokele.

Ua hoʻopau kēia i ka hana ʻana o nā mea ola, koe wale nō nā kānaka e ukali nei.

 

Kinohi 1: 26-31 - Ke ono o ka lā o ka hana ʻana (hoʻomau ʻia)

 

"26 ʻ wentlelo akula ke Akua: E hana kākou i ke kanaka e like me ko kākou ʻano, a e mālama lākou i nā iʻa o ke kai a me nā mea lele o ka lani, a me nā holoholona laka, a me ka honua a pau a me nā mea a pau e neʻe ana. holoholona e holoholo ana ma ka honua. " 27 Hana iho la ke Akua i ke kanaka ma kona ano, ma ke ano o ke Akua kana hana ana ia ia. he kāne a me ka wahine kāna i hana ai. 28 Hoʻomaikaʻi hou ke Akua iā lākou a ʻōlelo maila ke Akua iā lākou: E hoʻohua aʻe ʻoukou, a e nui aʻe, e hoʻopiha i ka honua, a e hoʻoluliluli, a e hoʻolilo i nā iʻa o ke kai, a me nā mea lele o ka lani, a me nā mea ola a pau e holo ana ma luna o ka honua. honua. ”

29 A ʻōlelo maila ke Akua: “Eia, ua hāʻawi aku au na ʻolua i nā mea ulu a pau e hua ana i ka hua ma ka ʻili o ka honua holoʻokoʻa a me nā lāʻau a pau i hua nā hua i ka hua e hua ana i ka hua. E ʻae iā ʻoe e lilo ia i meaʻai. 30 A i nā holoholona hihiu a pau o ka honua, a i nā mea lele a pau o ka lani, a me nā mea a pau e holo ana ma luna o ka honua kahi e ola ai kahi ʻuhane, ua hāʻawi wau i nā mea kanu uliuli a pau i mea ʻai. A hiki nō.

31 Ma hope o kēlā ʻike maila ke Akua i nā mea a pau āna i hana ai, aia hoʻi! maikaʻi loa ia. A hiki mai ke ahiahi a hiki mai kakahiaka, ʻo ke ono o ka lā.

 

Man

Ma ka hapa hope o ke ono o ka lā, hana ke Akua i ke kanaka e like me kona ʻano. Hōʻike kēia me kāna mau ʻano a me kona ʻano, akā ʻaʻole i ka pae like. He mana ko ke kāne a me ka wahine āna i hana ai ma luna o nā holoholona i hana ʻia. Hāʻawi ʻia lākou i ka hana o ka hoʻopiha ʻana i ka honua me nā kānaka (ʻaʻole e hoʻopiha). ʻO nā papaʻai o nā kānaka a me nā holoholona he ʻokoʻa nō hoʻi i kēia lā. Hāʻawi ʻia nā kānaka ʻelua i nā mea kanu ʻōmaʻomaʻo wale no ka meaʻai. ʻO kēia ka manaʻo ʻaʻohe holoholona i hana ʻia ma ke ʻano he carnivores a no ka manaʻo ʻole ia he scavenger kekahi. Eia kekahi, ua maikaʻi nā mea āpau.

He mea nui e nānā i ka kūkākūkā ʻole ʻia o ka hana ʻana o ke kanaka ma Genesis 1 ʻoiai he moʻolelo kēia e hāʻawi ana i kahi nānā o ka wā holoʻokoʻa o Creation.

 

Kinohi 2: 1-3 - ʻO ka lā hiku o ka hana

Pēlā i hoʻopau ai ka lani a me ka honua a me ko lākou pūʻali a pau i ka hoʻopau ʻana. 2 A i ka hiku o ka lā, hoʻopau ʻo ke Akua i ka hana āna i hana ai: a hoʻomaha ihola ʻo ia i ka hiku o ka lā mai kāna hana a pau āna i hana ai. 3 A hoʻomaikaʻi maila ke Akua i ka hiku o ka lā, a hoʻāno nō ia, no ka mea, hoʻomaha ʻo ia ma luna o kāna hana a pau a ke Akua i hana ai.

Lā Hoʻomaha

I ka hiku o ka lā, ua hoʻopau ke Akua i kāna hana a no laila hoʻomaha ʻo ia. Hāʻawi kēia i kahi kumu no ka hoʻolauna hope ʻana o ka lā Sābati i loko o ke Kānāwai Mose. Ma Exodus 20: 8-11, ua wehewehe ʻo Mose i ke kumu o ka ʻōlelo Sābati "Ke hoʻomanaʻo nei i ka lā Sābati e hoʻāno ia, 9 hāʻawi ʻoe i ka lawelawe a pono ʻoe e hana i kāu hana āpau i nā lā ʻeono. 10 Akā ʻo ka hiku o ka lā, he Sābati ia ia no kou Akua. Mai hana i kekahi hana, ʻaʻole ʻoe, ʻaʻole hoʻi kāu keiki kāne, ʻaʻole hoʻi kāu kaikamahine, ʻaʻole kāu kauwā kāne, ʻaʻole hoʻi kāu kauwā wahine, ʻaʻole hoʻi kāu holoholona a me kāu kamaʻāina ʻē i loko o kou mau ʻīpuka. 11 No ka mea, i nā lā ʻeono i hana ai ʻo Iēhova i ka lani a me ka honua, ke kai, a me nā mea a pau i loko o lākou: a hoʻomaha ihola ʻo ia i ka hiku o ka lā. ʻO ia ke kumu i hoʻomaikaʻi ai ʻo Iēhova i ka lā Sābati a hoʻolaʻa ai ia. ”

Aia he hoʻohālikelike pololei ma waena o ke Akua e hana ana i nā lā ʻeono a me ka ʻIseraʻela e hana ana i nā lā ʻeono a laila hoʻomaha i ka hiku o ka lā e like me kā ke Akua i hana ai. E hoʻohui kēia i kaupaona i ka hoʻomaopopo ʻana he 24 mau hola ka lōʻihi o nā lā hana.

 

Kinohi 2: 4 - Hōʻuluʻulu Manaʻo

"He moʻolelo kēia o ka lani a me ka honua i ko lākou wā i hana ʻia ai, i ka lā a Iēhova a ke Akua i hana ai i ka honua a me ka lani."

Colophons a me tolekiko huina[I]

ʻO ka ʻōleloʻōlelo "I ka lā a Iēhova a ke Akua i hana ai i ka honua a me ka lani" ua hoʻohana ʻia e kekahi e ʻōlelo ai ʻaʻole nā ​​lā hana he 24 mau hola akā ʻoi aku ka lōʻihi o ka manawa. Eia naʻe, ʻo ke kī "i ka". ʻO ka huaʻōlelo Hebera "Yom" i hoʻohana ʻia e kāna iho ma Genesis mokuna 1, eia ma aneʻi kūlohelohe me “be-“, ke hana nei “Be-yom”[Ii] ʻo ia hoʻi "i ka lā" a ʻoi aku paha o nā colloqually "i ka manawa", no laila e pili ana i kahi manawa hui.

ʻO kēia paukū ka paukū hopena i ka mōʻaukala o ka lani a me ka honua i loaʻa ma Genesis 1: 1-31 a me Genesis 2: 1-3. ʻO ia ka mea i ʻike ʻia a "tolekiko ” hopuna ʻōlelo, he hōʻuluʻulu manaʻo o ka paukū ma mua o ia.

Hoʻākāka ka puke wehewehe ʻōlelo "tolekiko ” ma ke ʻano he "mōʻaukala, ʻo ka mōʻaukala ʻohana pū kekahi". Ua kākau ʻia hoʻi i ke ʻano o ke kolopona. He mea kākau kākau maʻamau kēia i ka pau ʻana o ka papa cuneiform. Hāʻawi ia i kahi wehewehe e pili ana i ke poʻo inoa a i ʻole wehewehe o ka moʻolelo, i kekahi manawa ka lā, a me ka maʻamau o ka inoa o ka mea kākau a mea ʻona paha. Aia kekahi mau hōʻike e hoʻohana mau ʻia ana nā kolopona i ka wā o ʻAlekanedero ka Nui ma kahi o 1,200 mau makahiki ma hope o ka hōʻuluʻulu ʻana a kākau ʻana o Mose i ka puke o Genesis.[Iii]

 

ʻO ka colophon o Genesis 2: 4 i haku ʻia penei:

ʻO ka wehewehe: "He moʻolelo kēia o ka lani a me ka honua i ka manawa o kā lākou hana ʻia ʻana".

I ka wa: "I ka lā" "i hana ka honua a me ka lani" e hōʻike ana i ke kākau ʻana ma hope koke iho o nā hanana.

Ka mea kākau a mea ʻona paha: Malia paha "ʻo Iēhova ke Akua" (i kākau ʻia e like me nā kauoha he 10 ma mua).

 

Nā ʻĀpana ʻē aʻe o Genesis e komo pū ana:

  • Kinohi 2: 5 - Kinohi 5: 2 - Papa i kākau ʻia e na ʻAdamu paha.
  • Kinohi 5: 3 - Kinohi 6: 9a - Papa i kākau ʻia e Noa paha.
  • Kinohi 6: 9b - Kinohi 10: 1 - Papa i kākau ʻia e nā keiki a Noa paha.
  • Kinohi 10: 2 - Kinohi 11: 10a - Papa i kākau ʻia e na Sema paha.
  • Kinohi 11: 10b - Kinohi 11: 27a - Papa i kākau ʻia e No Terah paha.
  • Kinohi 11: 27b - Kinohi 25: 19a - Papa i kākau ʻia e na ʻIsaʻaka lāua ʻo ʻIzema.
  • Kinohi 25: 19b - Kinohi 37: 2a - Papa i kākau ʻia e a i ʻole na ʻIikoba lāua ʻo ʻEsau. Ua hoʻohui ʻia paha ke kūʻauhau o ʻEsau ma hope.

Kinohi 37: 2b - Genesis 50:26 - Kakau ʻia paha e Iosepa ma ka papyrus a ʻaʻohe ona colophon.

 

I kēia manawa, maikaʻi e nānā i nā hōʻike e pili ana i kā Mose kākau ʻana i ka puke o Genesis.

 

ʻO Mose a me ka puke o Genesis

 

Ua aʻo ʻia ʻo Mose i ka hale o Paraʻo. E like me ia e lilo i aʻo i ka heluhelu ʻana a me ke kākau ʻana i nā cuneiform, ka ʻōlelo o ka honua i kēia lā, a me nā hieroglyphics.[Iv]

I ka puana ʻana i kāna kumuwaiwai ua hōʻike ʻo ia i ka hana kākau maikaʻi maikaʻi loa, i hāpai ʻia i kēia lā i nā hana ʻepekema maikaʻi āpau. Hāʻawi ʻia i kāna hoʻomaʻamaʻa, hiki iā ia ke unuhi i ka cuneiform inā pono.

ʻO nā moʻohelu ma Genesus ʻaʻole ia he unuhi pololei a i ʻole hōʻuluʻulu wale nō o kēia mau palapala kahiko kahi i loaʻa ai. Ua lawe pū mai ʻo ia i nā inoa a hiki i kēia lā i maopopo ai i ka ʻIseraʻela, i kāna mea e hoʻolohe ai i kahi o kēia mau wahi. Inā mākou e nānā iā Genesis 14: 2,3,7,8,15,17 hiki iā mākou ke ʻike i nā laʻana o kēia. ʻO kahi laʻana, v2ke aliʻi o Bela (ʻo ia ʻo Zoar), v3 “Ka papu haʻahaʻa o Sidima, ʻo ia ka moana paʻakai”, a pela aku.

Ua hoʻohui pū ʻia nā wehewehe, e like me ma Genesis 23: 2,19 kahi i haʻi ʻia iā mākou i kēlā Ua make ʻo Sara ma Kiriatareba, ʻo ia ʻo Heberona i ka ʻāina ʻo Kanaʻana., e hōʻike ana ua kākau ʻia kēia ma mua o ke komo ʻana o ka ʻIseraʻela i Kanaʻana, inā ʻaʻole pono ʻole ka hoʻohui ʻana o Kanaʻana.

Aia kekahi mau inoa o nā wahi i koe hou ʻole. Ma kahi laʻana, aia ma ka Genesis 10:19 ka moʻolelo o Kanaana ke keiki a Hama. Aia pū kekahi i loko o nā inoa o nā kūlanakauhale, i hoʻopau hope ʻia i ka manawa o ʻAberahama a me Lota, ʻo Sodoma a me Gomora, a ʻaʻole ia i koe i ka manawa o Mose.

 

ʻO nā laʻana ʻē aʻe o nā mea i hiki ke hoʻohui ʻia e Mose i ka huaʻōlelo cuneiform kumu, no ka wehewehe ʻana,

  • ʻO Genesis 10: 5 "Mai kēia mau mea ua hoʻolaha ka poʻe kai moana i kā lākou panalāʻau e ko lākou mau ʻohana ma waena o ko lākou mau lāhui, kēlā me kēia me kāna ʻōlelo ponoʻī."
  • ʻO Genesis 10: 14 "Mai loko mai o ko Pilisetia"
  • Kinohi 14: 2, 3, 7, 8, 17 Nā wehewehe ʻāina. (E nānā ma luna)
  • ʻO Genesis 16: 14 “Aia nō ia ma laila, [ʻauheʻe ka luawai a Hagar paha i] ma waena o Kadesa a ʻo Bereda."
  • ʻO Genesis 19: 37b ʻO ia ka makua kāne o ka Moaba o kēia lā.
  • ʻO Genesis 19: 38b ʻO ia ka makua o ka ʻAmona o kēia lā.
  • ʻO Genesis 22: 14b A hiki i kēia lā ua ʻōlelo ʻia, 'Ma ka mauna o ka Haku e hāʻawi ʻia ai ia.'
  • Kinohi 23: 2, 19 Nā wehewehe ʻāina. (E nānā ma luna)
  • ʻO Genesis 26: 33 "A hiki i kēia lā ʻo Beʻereseba ka inoa o ke kaona."
  • ʻO Genesis 32: 32 No laila a hiki i kēia lā, ʻaʻole ʻai nā ʻIseraʻela i ke olonā i pili i ke kumu o ka ʻūhā: no ka mea, ua pili ke kumu o ka ʻūhā o Iakoba ma ke ʻaoʻao o ke olonā.
  • Kinohi 35: 6, 19, 27 Nā wehewehe ʻāina.
  • ʻO Genesis 35: 20 "A hiki i kēia lā ua hōʻailona kēia kia o ka hale kupapaʻu o Rachel."
  • Kinohi 36: 10-29 Ua hoʻohui ʻia paha ke kūʻauhau o ʻEsau ma hope.
  • ʻO Genesis 47: 26 “—Ke mau nei no ka mana i kēia lā—”
  • ʻO Genesis 48: 7b "ʻO ia ʻo Betelehema."

 

Aia ʻo ka Hebera i ke ola i ka manawa o Mose?

ʻO kēia kekahi mea i hoʻopaʻapaʻa ʻia e kekahi poʻe ʻepekema "mainstream", eia naʻe, ʻōlelo kekahi poʻe ua hiki. Inā paha he mana mua o ka Hebera kākau i kū a ʻaʻole paha i kēlā manawa, ua kākau ʻia ka puke o Genesus i loko o nā hieroglyphics i hōʻino ʻia a i ʻole kahi ʻano mua o ka palapala Egypt Egypt hieratic. ʻAʻole mākou e poina i ka mea hou, ʻoiai he kauā ka ʻIseraʻela a noho i ʻAigupita no kekahi mau hanauna he hiki nō paha, ʻike pū lākou i nā hieroglyphics hōʻino a i ʻole kekahi ʻano kākau ʻē aʻe.

Eia naʻe, e nānā iki kākou i nā hōʻike i loaʻa no ka Hebera kākau mua. No ka poʻe makemake i ka kikoʻī kikoʻī aia kahi wikiō 2 ʻāpana kikoʻī i loko o ka papahana Nā Ana o ʻIkepili (i manaʻo nui ʻia) i kapa ʻia ʻo "The Controversial Moses" e hōʻike nei i nā hōʻike i loaʻa. [V]

Pono nā mea nui 4 e ʻoiaʻiʻo na Mose i hiki ke kākau i ka Buke o Exodus ma ke ʻano he moʻolelo ʻike maka a kākau i ka puke o Genesis. O lākou:

  1. Pono e kākau i ka wā o ka Exodus.
  2. Aia ka palapala ma ka ʻāina ʻo ʻAigupita.
  3. Pono ka kākau ʻana i ka pīʻāpā.
  4. Pono e lilo i ʻano palapala e like me ka Hebera.

Nā palapala o kahi palapala i kākau ʻia (1) i kapa ʻia ʻo “Proto-Siniatic”[VI] [VII] ua loaʻa ma ʻAigupita (2). He pīʻāpā kāna (3), ʻokoʻa ʻokoʻa ia mai nā hieroglyphs ʻAigupita, ʻoiai aia kekahi mau ʻano ʻano like i kekahi mau huapalapala, a (4) hiki ke heluhelu ʻia kēlā mau kahakaha ma nā huaʻōlelo Hebera.

ʻO kēia mau kahakaha (1) nā lā āpau i loko o 11 mau makahiki o ke au o ka noho aupuni ʻana o Amenemhat III, ʻo ia paha ʻo Paraʻo i ka wā o Iosepa.[viii] Aia kēia i ka manawa o ka 12th ʻO ka moʻokūʻauhau aliʻi o ke Aupuni waena ʻAigupita (2). Ua ʻike ʻia nā mea kākau e like me Sinai 46 a me Sinai 377, Sinai 115, a me Sinai 772, nā wahi a pau mai ka wahi o nā mines turquoise ma ka ʻākau komohana o ka Peninsula ʻo Sinai. Eia kekahi, ʻo Wadi El-Hol 1 & 2, a me ka Lahun Ostracon (mai kahi kokoke i ke kahawai ʻo Faiyum).

Hōʻike paha kēia iā Iosepa ʻo ia ke kumu o ka palapala a me ka pīʻāpā (ma lalo paha o ka hoʻoulu ʻana a ke Akua), ʻoiai ua ʻike ʻo ia i nā hieroglyphics ke aliʻi ʻelua ma ke Aupuni ʻAigupita, akā he Hebera nō ia. Ua kamaʻilio pū ke Akua me ia, i hiki iā ia ke wehewehe i ka moeʻuhane. Eia kekahi, ma ke ʻano he luna ʻo ʻAigupita, pono ʻo ia e ʻike i ka heluhelu a hoʻohana i kahi ʻano wikiwiki o ke kamaʻilio palapala ma mua o nā hieroglyphs e hoʻokō ai i kēia.

Inā he Hebera mua kēia script-Siniatic script, a laila:

  1. Kūlike paha ia i ka nānā o ka Hebera? ʻAe ka pane.
  2. Hiki ke heluhelu ʻia e like me ka Hebera? Eia hou, ʻae ka pane pōkole.[IX]
  3. Kūlike anei ia me ka moʻolelo o ka ʻIseraʻela? ʻAe, ma kahi o ka 15th Kenekulia BCE nalo aku ia mai ʻAigupita mai a ʻikea ma Kanaʻana.

ʻO Hieroglyph, Siniatic Script, Early Hebrew, Early Greek Comparison

Nui aʻe nā hōʻike e nānā ai e kākoʻo i kēia mau pane o ka "ʻae" ma mua o ka hōʻuluʻulu ma luna. He hōʻuluʻulu pōkole wale nō kēia; akā naʻe, ua lawa ia e hōʻike ai i ka hiki iā Mose ke kākau i ka Torah[x] (nā puke 5 mua o ka Baibala) me Genesus i kēlā manawa.

Hōʻikeʻike i loko

ʻO ka mea nui aku paha ka hōʻike kūloko o ka Baibala e pili ana i ka heluhelu a ka poʻe ʻIseraʻela o ka manawa a me Mose. E hoʻomaopopo i ka mea a Iēhova i kauoha ai iā Mose a iā Mose i aʻo ai i ka ʻIseraʻela i loko o kēia mau palapala.

  • Hana 17: 14 "ʻ saidlelo maila ʻo Iēhova i kēia iā Mose.E kakau iho i ʻO kēia ma ke ʻano he hoʻomanaʻo i loko o ka puke a hoʻoili ʻia i loko o nā pepeiao o Joshua ... ”
  • Kānl 31: 19 "A kēia manawa kakau no oukou iho keia mele, a e ao aku i na mamo a Iseraela.
  • Hoʻolālā 6: 9 a me 11: 20 “A pono ʻoe kakau iā lākou [kaʻu mau kauoha] ma luna o nā kia o nā puka o kou hale a ma kou mau ʻīpuka ”.
  • E nānā pū kekahi ma Exodus 34:27, Kan. 27: 3,8.

ʻO kēia mau ʻōlelo aʻo e pono ai i ka palapala āpau ma ka ʻaoʻao o Mose a ma ke koena o ka ʻIseraʻela. ʻAʻole hiki ke hiki ke hoʻohana ʻia i nā hieroglyphs, he ʻōlelo kākau pīʻāpā wale nō e hiki ai i kēia mau mea āpau.

Ua hoʻopaʻa ʻo Mose i ka hoʻohiki a Iēhova ke Akua ma Kānl 18: 18-19. "E hoʻokū aʻe au i kāula na lākou no waena mai o ko lākou hoahānau, e like me ʻoe; a e waiho nō wau i kaʻu mau ʻōlelo i loko o kona waha, a e ʻōlelo ʻiʻo nō ʻo ia iā lākou i nā mea a pau aʻu e kauoha aku ai iā ia. 19 A ʻo ke kanaka e hoʻolohe ʻole i kaʻu mau ʻōlelo, e ʻōlelo ai ʻo ia i koʻu inoa, naʻu nō e koi aku iā ia.

ʻO ua kāula lā ʻo Iesū, e like me kā Petero i haʻi aku ai i ka poʻe Iudaio e hoʻolohe nei ma ka luakini ma hope koke iho o ka make ʻana o Iesū ma Hana 3: 22-23.

ʻO ka mea hope, kūpono paha ia no laila ʻo ka hua hope loa ma aneʻi e pili iā Iesū, i hoʻopaʻa ʻia ma Ioane 5: 45-47. Kamaʻilio me ka poʻe Parisaio ua ʻōlelo ʻo ia “Mai manaʻo ʻoe e hoʻopiʻi aku au iā ʻoe i ka Makua; e haʻi mai ʻoe iā ʻoe, e Mose, e ka mea āu i hilinaʻi ai. I ka ʻoiaʻiʻo, inā manaʻoʻiʻo ʻoe iā Mose e manaʻoʻiʻo nō ʻoe iaʻu, no ka mea ua kākau kēlā e pili ana iaʻu. Akā inā ʻaʻole ʻoe e hilinaʻi i nā palapala a kēlā, pehea ʻoe e manaʻoʻiʻo ai i kaʻu mau ʻōlelo? ".

ʻAe, e like me Iesū, ke keiki a ke Akua, inā kānalua mākou i ka ʻōlelo a Mose, a laila ʻaʻohe kumu o mākou e hilinaʻi ai iā Iesū ponoʻī. No laila he mea nui e hilinaʻi ua kākau ʻo Mose i ka puke o Genesis a me ke koena o ka Torah.

 

 

ʻO ka ʻatikala aʻe o kēia moʻo (ʻĀpana 5) e hoʻomaka e nānā i ka Mōʻaukala o ʻAdamu (a me Eve) i loaʻa ma Genesis 2: 5 - Genesis 5: 2.

 

[I] https://en.wikipedia.org/wiki/Colophon_(publishing)  https://en.wikipedia.org/wiki/Jerusalem_Colophon

[Ii] https://biblehub.com/interlinear/genesis/2-4.htm

[Iii] https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1881-0428-643 , https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1881-0428-643

[Iv] Ua loaʻa nā papa Cuneiform o nā palapala luna Palestinian me nā Aupuni o ʻAigupita o ia manawa i ʻAigupita i ka makahiki 1888 ma Tell-el-Amarna. https://en.wikipedia.org/wiki/Amarna_letters

[V] https://store.patternsofevidence.com/collections/movies/products/directors-choice-moses-controversy-blu-ray Loaʻa kēia ma Netflix ma kahi manuahi a i ʻole no ka hoʻolimalima. Loaʻa nā trailer o ke kaʻina ma Youtube no ka nānā manuahi ʻana i ka manawa kākau (ʻAukake 2020) https://www.youtube.com/channel/UC2l1l5DTlqS_c8J2yoTCjVA

[VI] https://omniglot.com/writing/protosinaitc.htm

[VII] https://en.wikipedia.org/wiki/Proto-Sinaitic_script

[viii] No nā hōʻike e pili ana iā Iosepa a hiki i ka Amenemhat III ʻike "Nā Manaʻo o nā Hōʻike - Exodus" na Tim Mahoney a "Exodus, Myth or Mōʻaukala" na David Rohl. E uhi ʻia i loko o ka hohonu me Iosepa a me Genesis 39-45.

[IX] ʻO Alan Gardiner i kāna puke "The Egypt Origin of the Semitik Alphabet" i ʻōlelo ʻia "ʻO ka hihia no ka huapalapala huapalapala o ka palapala i ʻike ʻole ʻia he mea nui loa ... ʻO nā manaʻo o kēia mau inoa, i unuhi ʻia e like me nā huaʻōlelo Semitik [e like me ka Hebera] maopopo a maikaʻi paha i nā hihia he 17."Ke kuhikuhi nei ʻo ia i ka palapala Proto-Siniatic i loaʻa ma Serabit El-Khadim e nā Petry ma 1904-1905.

[x] ʻO Genesis, Exodus, Levitiko, Helu, Kānāwai, ʻike pinepine ʻia ʻo Torah (ke Kānāwai) a i ʻole Pentateuch (nā puke 5).

Tadua

Nā ʻatikala e Tadua.
    24
    0
    E aloha nui i kou mau manaʻo, e ʻoluʻolu.x
    ()
    x