Akwụkwọ nke Jenesis - Geology, Archaeology and Theology - Nkebi nke 3

Part 3

Akaụntụ Okike (Jenesis 1: 1 - Jenesis 2: 4): aysbọchị 3 na 4

Jenesis 1: 9-10 - Thirdbọchị nke atọ nke Okike

“Chineke wee sị:“ Ka e mee ka mmiri nke dị n’okpuru eluigwe zukọta n’otu ebe, ka ala akọrọ pụta. ” O wee dị otú ahụ. ¹⁰ Chineke we kpọ ala-akọrọ Ala, ma nchikọta miri ka Ọ kpọrọ Oké Osimiri. Ọzọkwa, Chineke hụrụ na ọ dị mma.

A chọkwuru nkwadebe maka ndụ, ya mere, mgbe Chineke debere mmiri ahụ n’elu ụwa, kpọkọta ha, ma kwe ka ala akọrọ pụta. Enwere ike ịsụgharị Hibru n'ụzọ nkịtị dị ka:

"Chineke we si, Chere ka miri nke di n'okpuru elu-igwe gabiga n'otù ebe, hu ala-akọrọ: ọ we di otú a. Ọ kpọkwara Chineke ala akọrọ ụwa, na mkpokọta mmiri, Oké Osimiri, Chineke wee hụ na ọ dị mma ”.

Kedu ihe Geology na-ekwu banyere mmalite ụwa?

Ọ bụ ihe na-akpali mmasị ịchọta na Geology nwere echiche nke Rodinia[I] [Ii]nke bu otu oke osimiri buru ibu nke gbara ya gburu gburu na nmalite nke akuko ala banyere ala. Ọ nwere ala ala a dị ugbu a na Pre-Cambrian na Early Cambrian[iii] oge. Ekwesighi ka agbagha ya na Pangea ma obu Gondwanaland, nke di na oge ozo.[iv] Okwesiri ighota na ihe edeturu ala bu ihe di oke nkpa tutu okwute nkewaputara dika Early Cambrian.

Pita onyeozi zoro aka n'eziokwu ahụ bụ na ụwa dị otú a ná mmalite nke okike mgbe o dere na 2 Pita 3: 5 “E nwere eluigwe nke sitere na mgbe ochie na ụwa nke na-eguzo kwenye na mmiri na n'etiti mmiri site n'okwu Chineke”, na-egosi otu ala n’elu ọkwa mmiri nke mmiri gbara gburugburu.

Kedu ka Pita onyeozi na Moses [onye dere Jenesis] si mara na ụwa dị otu a n'otu oge, ihe e mere na narị afọ gara aga site n'ịmụsi ike na Geological Record? Ọzọkwa, ihe dị mkpa ịmara bụ na ọ dịghị nkwupụta akụkọ ifo banyere ịpụ n'akụkụ oke osimiri.

Anyị kwesịkwara iburu n’uche na okwu Hibru a sụgharịrị “”Wa” ebe a bụ “Eretz”[v] na ebea putara ala, ala, ala, dika imegide uwa nile.

Inwe ala akọrọ pụtara na akụkụ nke ọzọ nke ụbọchị okike nwere ike ịme ebe enwere ebe ị ga-etinye ahịhịa.

Jenesis 1: 11-13 - Thirdbọchị Okike nke Atọ (gara n'ihu)

¹¹ Chineke wee gaa n'ihu ịsị: “Ka ala mee ka ahịhịa puo, ahịhịa nke na-amị mkpụrụ, osisi mkpụrụ osisi nke na-amị mkpụrụ n'ụdị ha dị iche iche, mkpụrụ ha dị n'ime ya, n'elu ụwa.” O wee dị otú ahụ. ¹² Ala wee malite ipupụta ahịhịa, ahịhịa na-amị mkpụrụ n’ụdị ya dị iche iche na osisi ndị na-amị mkpụrụ, mkpụrụ ha nọ n’ime ya n’ụdị ya dị iche iche. Chineke we hu na ọ di nma. ¹³ E wee nwee mgbede, nweekwa ụtụtụ, ụbọchị nke atọ. ”

Bọchị nke atọ malitere mgbe ọchịchịrị gbara, mgbe ahụ, a malitere imepụta ala. Nke a pụtara na mgbe chi bọrọ na mgbe chi bọchara, ala akọrọ dị n’elu ya iji mepụta ahịhịa. Ihe ndekọ ahụ na-egosi na ka ọ na-eto n'oge mgbede nke ụbọchị nke atọ ahịhịa ndụ dị, na osisi ndị nwere mkpụrụ osisi, na ahịhịa ndị ọzọ na-amị mkpụrụ. Ọ dị mma, zuru oke, n'ihi na nnụnụ na anụmanụ na ụmụ ahụhụ niile chọrọ mkpụrụ ebe ha ga-ebi. Ọ bụ ihe ezi uche dị na ya ikwubi na e kere osisi mkpụrụ osisi ndị nwere mkpụrụ osisi fatịlaịza dị ka ndị dị otú a, ebe ọ bụ na ọtụtụ mkpụrụ osisi chọrọ ụmụ ahụhụ, ma ọ bụ nnụnụ ma ọ bụ anụmanụ ka ha fụchaa ma ifuru ifuru tupu mkpụrụ osisi amịpụta, nke enweghị nke ọ bụla e kere. Fọdụ, n'ezie, na-agba ntụ ma ọ bụ na-eme ka ọ na-eme onwe ya.

Enwere ike ịnwe nkwenye site na ụfọdụ na ala enweghị ike ịpụta n'oge awa iri na abụọ nke ọchịchịrị, mana ma ala ọ na-ewe ọtụtụ afọ tupu ọ kpụọ taa, ma ọ bụ osisi mkpụrụ osisi na-amị mkpụrụ n'otu afọ ga-ewe ọtụtụ afọ taa, ndị anyị ga-amachi ikike okike nke Chineke Pụrụ Ime Ihe Niile. na onye ọrụ ibe ya na nwa ya Jizọs Kraịst?

Dị ka ihe atụ, mgbe Jizọs Kraịst kere mmanya si na mmiri n’oriri agbamakwụkwọ ahụ, olee ụdị mmanya o kere? John 2: 1-11 na-agwa anyị “I debere mmanya dị mma ruo ugbu a ”. Ee, ọ bụ mmanya tozuru etozu, nke na-atọ ụtọ nke ọma, ọ bụghị naanị ihe gbasara mmanya a drinkụrụma nke ka kwesịrị itolite ka ọ maa mma. Ee, dị ka Zọfa jụrụ Job “You nwere ike ịchọpụta ihe ndị miri emi nke Chineke, ka ị̀ ga-achọpụtali njedebe Onye Pụrụ Ime Ihe Niile?” (Job 11: 7). Ee e, anyị enweghị ike, ma anyị ekwesịghị iche na anyị ga-enwe ike ịme ya. Dị ka Jehova kwuru n’Aịzaya 55: 9 "N'ihi na dika elu-igwe si di elu kari uwa, otú a ka uzọm nile di elu kari uzọ-unu nile".

Ọzọkwa, dịka e kere ụmụ ahụhụ na 6^th ụbọchị (ikekwe etinye ya na anụ ufe na-efe efe, Jenesis 1:21), ọ bụrụ na ụbọchị okike kariri awa iri abụọ na anọ n'ogologo, nsogbu ga-adị na ahịhịa ọhụrụ e kere eke nwere ike ịlanarị ma mụta nwa.

Dị ka ọ dị na ụbọchị mbụ na nke abụọ nke okike, omume nke ụbọchị nke atọ nke okike bụkwa mmalite na “Na”, si otú isonyere ndị a omume dị ka a na-aga n'ihu eruba nke omume na ihe omume na-enweghị a oge ọdịiche.

ụdị

Anyị enweghị ike ịga n'ihu na nyocha anyị nke ụbọchị okike na-enweghị ile anya na mmalite nke okwu ahụ “Obiọma” eji ya ebe a maka ahihia na osisi. O dobeghi anya ihe okwu Hibru “min”, asughariri dika “obi oma” na arutu aka na nhazi nke ndu ugbua, ma odi ka ogadi nma kari genus ma obu ezinulo. Ọ dị ka adabaghị otu ụdị. Enwere ike ịkọwa ya n'ụzọ kachasị mma dị ka "Otu dị iche iche nke ihe ndị dị ndụ dị n'otu ụdị okike ma ọ bụrụ na ha si n'otu ọdọ mmiri wee pụta. Nke a anaghị egbochi ụdị ọhụrụ n'ihi na nke a na-anọchi anya nkewa nke ọdọ mmiri mbụ. Ozi furu efu ma ọ bụ chekwaa enwetabeghị. Umu ohuru puru ibilite mgbe ndi mmadu di iche, ma ndi mmadu na-acho ahihia. Site ná nkọwa a, ụdị ọhụrụ abụghị ụdị ọhụrụ kama ọ bụ nkewa ụdị nke dị ugbu a. ”

Maka ndị nwere mmasi otu esi arụ ọrụ na usoro bara uru lee nke a njikọ[vi] maka ezinụlọ ezinụlọ nke ụdị ahịhịa dị iche iche.

N'ikwu okwu banyere nke a, Pọl onyeozi mere ka ókèala ndị a pụta ìhè n'etiti ụdị dị iche iche mgbe o dere mgbe ọ na-ekwu maka mbilite n'ọnwụ “Ọ bụghị anụ niile bụ otu anụ ahụ, kama e nwere nke ụmụ mmadụ, nweekwa anụ ụlọ ọzọ, nweekwa anụ ufe ọzọ na anụ azụ ọzọ” 1 Ndị Kọrịnt 15:39. Banyere osisi na 1 Ndị Kọrịnt 15:38 ọ sịrị gbasara ọka wit na ihe ndị ọzọ, “Ma Chineke n itnye ya aru dika ọ masiri Ya, na nkpuru nke ọ bula nye ya aru nke ya”.

N'ụzọ dị otu a ahịhịa nwere ike ịgụnye ahịhịa niile na-agbasa, na-ekpuchi ala, ebe ahịhịa dịka ụdị (ahịhịa a sụgharịrị na NWT), ga-ekpuchi ọhịa na ahịhịa, osisi dịka ụdị ga-ekpuchi nnukwu osisi niile.

Nkọwa nkọwa kawanye nke ihe Chineke nwere ike ile “Ụdị” dị na Levitikọs 11: 1-31. Nke a bụ nchịkọta dị nkenke:

• 3-6 - Ihe e kere eke nke na-atagharị ọnụ ma ụkwụ ya wara njakpa, ewezuga kamel, ewi nkume, bekee, ezì. (Ndị ahụ ewepụtara ma ụkwụ ha wara njakpa ma ọ bụ na-atagharị ọnụ, ma ọ bụghị ha abụọ.)
• 7-12 - mmiri e kere eke nwere ntù na akpịrịkpa, mmiri na-enweghị ntù na akpịrịkpa.
• 13-19 - ugo, ugo, na udele ojii, udele na-acha ọbara ọbara, na egbe ojii n'ụdị ya dị iche iche, ugolo ọma na nke eze ya, enyí nnụnụ, na ikwiikwii na gull na nnụnụ n'ụdị ya. Stork, heron, na ụsụ n'ụdị ya.
• 20-23 - igurube n’ụdị ya dị iche iche, cricket n’ụdị ya dị iche iche, igurube n’ụdị ya dị iche iche.

3bọchị XNUMX nke okike - Otu ala Mass nke emebere n’elu ọkwa mmiri na ụdị ahịhịa kere na nkwadebe maka ihe ndị dị ndụ.

Geology na Crebọchị Okike nke atọ

N’ikpeazụ, anyị ga-arụrịrị aka na ntopute na-akuzi na ndụ niile sitere n’osisi mmiri na anumanu mmiri. Dabere na usoro ihe omimi oge a, aga-enwe ọtụtụ narị nde afọ tupu ahịhịa dị egwu na osisi mkpụrụ osisi amalite. Kedu usoro ihe omume na-ada ka usoro ezi uche dị na ihe kwesịrị ekwesị? Baịbụl ka ọ bụ ozizi evolushọn?

A ga-atụle isiokwu a n'ụzọ miri emi karị n'inyocha iju mmiri nke ụbọchị Noa.

Jenesis 1: 14-19 - thbọchị nke Anọ nke Okike

“Chineke wee sị:‘ Ka ihe nke na-enye ìhè dị na mbara eluigwe iji kewaa ehihie na abalị; ha ga-abụ ihe ịrịba ama na ihe a kara aka na ụbọchị na afọ. Ha ga-abụkwa ihe na-enye ìhè na mbara eluigwe iji nwuo n’elu ụwa. O wee dị otú ahụ. Chineke wee mee oké ihe abụọ na-enye ìhè, ihe na-enye ìhè ka ọ na-achị ehihie na obere ihe na-enye ìhè iji na-achị abalị, na kpakpando. ”

“Chineke wee mee ka ha nọrọ na mbara eluigwe ka ha na-enwu n’elu ụwa, na-achịkwa ehihie na abalị nakwa ka ha kewaa n’agbata ìhè na ọchịchịrị. Chineke we hu na ọ di nma. E wee nwee mgbede, nweekwa ụtụtụ, ya abụrụ ụbọchị nke anọ. ”

Otu nsụgharị nkịtị kwuru “Chineke wee sị ka e nwee ihe ndị na-enye ìhè na mbara eluigwe ịkpa ókè n’etiti ehihie na n’abalị ma ka ha bụrụ ihe ịrịba ama na akara aka maka ụbọchị na afọ. Ka ha bụrụkwa ihe na-enye ìhè na mbara igwe ịmụrụ n’elu ụwa ma ọ dị otu a. O we me ka Chineke nye ìhè abua uku, n greaternye ìhè kari ichi ehihie, na Ìhè ka o chuwa n'abali na kpakpando.

“Meekwa ha Chineke n’ime mbara nke elu-igwe, ka ha nwupụta n’elu ụwa, na chịa ehihie na abalị, ka ha keekwa n’etiti ìhè na ọchịchịrị. Ma hụ Chineke na ọ dị mma. Anyasi we di, ututu we di, buru ubọchi nke-anọ..[vii]

Emepụtara ma ọ bụ mee ka a hụ ya?

Nke a putara Anyanwu na Onwa, na e kee kpakpando na 4^th ụbọchị?

Ihe odide Hibru ekwughị na e kere ha n'oge a. Nkebi ahịrịokwu ahụ “Ka ọ dịrị” or “Ka ihe na-enye ìhè wapụta” dabeere n'okwu Hibru “Hayah”[viii] nke pụtara “ịda, mezuo, bụrụ, ịbụ.” Nke a dị nnọọ iche n'okwu ahụ "Ike" (Hibru = “bara”).

Gịnị mere na ihe ndị e dere na Baịbụl mere ma ọ bụ mechaa mezuo? Ndị na-ahụ anya dị iche iche na-emegide naanị ọkụ na ọchịchịrị. Gịnị bụ nzube nke a? Ka emechara, enwere ọkụ na 2^nd ụbọchị tupu e kee ahịhịa na 3^rd ubochi ma dika Chineke huru ihe nile dika ezi ihe, oria zuru oke. Ihe ndekọ ahụ gara n'ihu ịza, “ha ga-abụ ihe ịrịba ama na akara ụbọchị na ụbọchị".

Ihe na-enye ìhè, anyanwụ, ga-achị ehihie na obere ihe na-enye ìhè, ọnwa, ga-achị n'abalị, na kpakpando. Ebee ka e debere ndị a na-enye ìhè? Ihe ndekọ ahụ na-ekwu, “edoworo na mbara nke eluigwe”. Okwu a sụgharịrị ịbụ "setịpụrụ" pụtara "inye". Yabụ, enyere ma ọ bụ mee ka ihe ndị a na-enye ìhè na mbara igwe. Anyị enweghị ike ikwu n’ezie, mana ngosipụta a bụ na ihe ndị a na-enye ọkụ, adịworịịịịịịke n’ụbọchị mbụ e kere eke mana ugbu a ka emere ka ha hụ ụwa n’ihi ebum n’uche ndị ahụ. Ikekwe e mere ka oyi akwa mbara ala dị larịị ka e wee hụ ya nke ọma ka e wee hụ ya n’ụwa.

Okwu Hibru “Maor” sụgharịrị ịbụ "ihe na-enye ìhè ” na-enye echiche nke “ndị na-enye ìhè”. Ọ bụ ezie na ọnwa abụghị ezigbo ìhè-mbụ dị ka anyanwụ, n'agbanyeghị nke ahụ, ọ bụ onye na-enye ìhè site n'igosipụta ìhè anyanwụ.

Kedu ihe kpatara ọhụhụ?

Ọ bụrụ na ha anaghị ahụ anya site na ụwa, mgbe ahụ enweghi ike ịgụta ụbọchị na oge na afọ. Ikekwe, kwa n'oge a, ewepụtara eriri ala nke ụwa, nke bụ ihe kpatara oge anyị. Ọzọkwa, ikekwe a gbanwere orbit nke ọnwa n'ime orbit ya pụrụ iche site na orbit dị ka Satellites nke ụwa ndị ọzọ. Ma nhulata ahụ ọ̀ bụ nhulata nke oge a dị ihe dị ka 23.43662 Celsius bụ nke a na-ejighị n’aka, ebe ọ bụ na ọ ga-ekwe omume na Iju Mmiri ahụ mechara mee ka ụwa tọọ. Ọ ga-abụrịrị na iju mmiri ahụ kpatara ala ọma jijiji, nke gaara emetụta ọsọ ọsọ nke ụwa, ogologo ụbọchị, na ọdịdị ụwa.[ix]

Mgbanwe nke ọnọdụ anyanwụ (site na ọwụwa anyanwụ wee ruo ọdịda anyanwụ) na mbara igwe na-enyekwara anyị aka ikpebi ebe ụbọchị dị, idobe oge, na oge (ogologo njem ọwụwa anyanwụ ruo ọdịda anyanwụ, ọkachasị nke kachasị elu ruru) .[X]

Anya ndị anyị na-ewere dị ka ebe nkịtị iji kọọ oge ahụ abụghị ihe emepụtara ruo mgbe 1510 nwere akpa akpa akpa.[xi] Tupu anyanwụ ndị ahụ bụ ngwaọrụ nkịtị iji nyere aka tụọ oge ma ọ bụ kandụl akara.[xii] N’oké osimiri, e ji kpakpando na ọnwa na anyanwụ agagharị ruo ọtụtụ puku afọ. Mmetụta nke lonjituudu siri ike ma bụrụ nke na-adaba na njehie ma na-ebute ụgbọ mmiri ruo mgbe John Harrison wuru elekere ya aha ya bụ H1, H2, H3, na n'ikpeazụ, H4, n'etiti afọ 1735 na 1761, nke mechara dozie esemokwu nke ogologo ịdị ogologo na oke osimiri maka ezi.[xiii]

Njirimara pụrụ iche nke ọnwa

Obere ihe na-enye ìhè ma ọ bụ ọnwa nwekwara ọtụtụ ihe pụrụ iche iji mee ka ọ nwee ike imezu ihe ọ chọrọ. Nke a na - esote nchịkọta dị mkpirikpi, enwere ọtụtụ ndị ọzọ.

• Maka mmalite, o nwere orbit pụrụ iche.[xiv] Ọnwa ndị ọzọ na-agba mbara ala ndị ọzọ na-agagharịkarị na ọnwa ọzọ. Ọnwa na-agbazi gburugburu otu ụgbọelu nke ya na mbara ụwa nke anyanwụ na-agba gburugburu. Ọ dịghị otu n'ime 175 ndị ​​ọzọ na ọnwa ijeri na mbara igwe na-agba mbara ala ha n'ụzọ dị otú a.[xv]
• Uniquewa nke pụrụ iche na-agba ọnwa gburugburu na-eme ka ngọngọ ụwa dị, nke na-eme ka oge na-aga, malite na nke ihere.
• Ọnọdụ ọnwa nke ụwa kara aka (ọ bụ ụwa) dịkwa iche.
• Ọnwa na-eme ka ndị na-enyocha mbara igwe nwee ike ịmụ banyere mbara ala ndị ọzọ dị anya karị, ebe mmekọrịta nke ụwa na ọnwa na-eme dị ka nnukwu teliskop.
• Ọnwa bụ geologically a nso-zuru okè abụghị na ụwa, na-enweghị mmiri mmiri, ọ dịghị geology na-arụ ọrụ, na-enweghị ikuku na nke a na-enye ohere maka miri emi nke miri emi na mbara karịa karịa ma ọ bụrụ na ụwa yiri ka ọnwa ma ọ bụ Anglịkan.
• Ọdịdị nke onyinyo ụwa n’elu ọnwa na-enyere anyị aka ịhụ na ụwa dị okirikiri, n’enweghị onye na-abanye na mbara igwe na mbara igwe!
• Ọnwa na-eme ihe iji chebe ụwa pụọ ​​na comets na kpakpando, site na ịbụ ihe mgbochi nkịtị na ike ndọda ya na ihe ndị na-agafe.

“Ha ga-abụ ihe ịrịba ama na akara ụbọchị na ụbọchị”

Olee otú ihe ndị a na-enye ìhè si bụrụ ihe ịrịba ama?

Mbụ, ha bụ ihe ịrịba ama nke ike nke Chineke.

Ọbụ abụ bụ David kwupụtara ya n'ụzọ a na Abụ Ọma 8: 3-4, “Mgbe m hụrụ eluigwe gị, ọrụ mkpịsị aka gị, ọnwa na kpakpando ndị i kere, gịnị ka mmadụ efu bụ, nke mere i ji na-echeta ya, na nwa nke mmadụ, nke mere i ji na-elekọta ya? ”. Na Abuoma 19: 1,6 o dekwara “Eluigwe na-akọ nsọpụrụ Chineke, mbara igwe na-akọkwa ọrụ aka ya. Site n'otu nsọtụ eluigwe ka ya [anyanwụ] na-apụ, njedebe nke okirikiri ya ruru na nsọtụ ya ndị ọzọ ”. Ndị bi n'obodo na-efukarị otuto a, ma na-abanye n'ime ime obodo site na isi mmalite ọkụ nke mmadụ n'abalị, ma na-ele anya na mbara igwe n'abalị na mbara igwe doro anya, na ịma mma na ọnụ ọgụgụ nke kpakpando, na ihie ọnwa na ụfọdụ mbara ala nke mbara igwe anyị, naanị anya na-ahụ ya, ọ dịkwa egwu.

Nke abuo, dị ka e kwuru n'elu, ngagharị nke anyanwụ, ọnwa, na kpakpando bụ ihe a pụrụ ịtụkwasị obi.

N'ihi nke a, ndị ọkwọ ụgbọ mmiri nwere ike ịnagide nsogbu ha n'ehihie na n'abalị. Site na iji tụọ ihe, enwere ike ịgbakọ ọnọdụ mmadụ n'ụwa ma debe ya na eserese ngosi aka, na-enyere njem aka.

Nke atọ, ihe ịrịba ama nke ihe ndị ga-eme n’ọdịnihu ga-esochi.

Dị ka Luk 21: 25,27 si kwuo “A ga-ahụkwa ihe ịrịba ama na anyanwụ na ọnwa na kpakpando…. Mgbe ahụ ha ga-ahụkwa Nwa nke mmadụ ka ọ na-abịa n’igwe ojii n’ike na ebube dị ukwuu ”.

anọ, ihe ịrịba ama nke ikpe Chineke.

Joel 2:30 na-ekwu banyere ihe ndị mere mgbe Jizọs nwụrụ na-ekwu “Mụ [Chineke] ga-enye ebube n’eluigwe na n’elu ụwa… Anyanwụ n’onwe ya ga-aghọ ọchịchịrị, ọnwa ga-aghọkwa ọbara, tupu ọbịbịa nke oke ụbọchị ahụ dị egwu nke Jehova” Matiu 27:45 kwuru na mgbe Jizọs na-anwụ n’elu osisi ịta ahụhụ “Site na elekere nke isii na etiti ehihie [ọchịchịrị] gbara ọchịchịrị n’elu ala ahụ niile, rue oge elekere nke iteghete [elekere atọ]. Nke a abụghị chi jiri n’ehihie ma ọ bụ ọnọdụ ihu igwe. Luk 23: 44-45 na-agbakwụnye "N'ihi na ìhè anyanwụ dara". Nke a na-esonyere ya na ala ọma jijiji nke dọwara ákwà mgbochi nke ụlọ nsọ abụọ.[xvi]

Nke ise, enwere ike iji ha chọpụta ihu igwe a na-atụ anya n'ọdịnihu dị nso.

Matthew 16: 2-3 gwara anyị “Mgbe o ruru mgbede, ị na-asịkarị: 'Ihu ígwé ga-adị mma, n'ihi na elu na-acha ọbara ọbara; n'ụtụtụ, sị, 'Ọ ga-abụ udu mmiri, udu mmiri taa, n'ihi na elu igwe acha uhie uhie, mana ọ jọrọ njọ. Know ma ka esi kọwaa ọdịdị elu igwe… ”. A kụziiri onye edemede, ikekwe dị ka ọtụtụ ndị na - agụ akwụkwọ, mgbe ọ dị obere, nke na - ekwu otu ihe, "Red Sky n'abalị, ndị ọzụzụ atụrụ na - enwe obi ụtọ, Red sky in the morning, ndị ọzụzụ atụrụ na - adọ aka na ntị". Anyị niile nwere ike kwadoo izi ezi nke okwu ndị a.

Nke isii, taa, anyị na-atụle ogologo nke otu afọ, dabere na ntụgharị ụwa gburugburu anyanwụ nke ụbọchị 365.25 (nke ruru gburugburu 2 decimals).

Ọtụtụ kalenda oge ochie jiri ọnwa ọnwa tụlee ọnwa wee mezie ya na afọ nke anyanwụ site na mgbanwe, ya mere enwere ike idebe oge ịkụ na owuwe ihe ubi. Ọnwa dị bụ ụbọchị iri abụọ na iteghete, awa iri abụọ na abụọ, nkeji iri anọ na anọ, nkeji sekọnd abụọ na asaa, ma kpọọ ya ọnwa na-emekọrịta mmekọrịta. Agbanyeghị, kalenda ụfọdụ dị ka kalenda ndị Ijipt dabere na afọ nke anwụ.

Nke asaa, a na-ekenye oge site na oge nke equinoxes nke Sun, na December, March, June, na September.

Ihe ngbadoro ohia bu ngosiputa nke nkpaghari nke uwa na nmetuta ya na oke anwu nke anwu rue mpaghara uwa ya nihi ya na emetuta onodu ubochi na otu okpomoku. N'ebe ugwu ugwu oyi bụ Disemba ruo Machị, oge opupu ihe ubi bụ Machị ruo June, oge ọkọchị bụ June na Septemba, na mgbụsị akwụkwọ bụ Septemba ruo Disemba. Enwekwara mmiri abụọ na-asọda na ebili mmiri abụọ kwa ọnwa, nke ọnwa kpatara. Ihe ịrịba ama ndị a niile na-enyere anyị aka n'ịgụ oge na ịchọpụta oge, nke na-enye aka na-eme atụmatụ ịkọ maka usoro nri na oge owuwe ihe ubi.

Site n’iji anya ya hụ ihe ndị na-enye ìhè, a pụrụ ịhụ ya anya dị ka Job 26: 7 si kwuo “Ọ na-esetị ebe ugwu n’elu ebe tọgbọrọ chakoo, na-ekokwasịkwa ụwa na ihe na-enweghị isi”. Aịzaya 40:22 gwara anyị a “Ọ dị Onye bi n’elu ụwa nke dị gburugburu,… Onye na-esetị eluigwe dị ka ihe e ji ekpuchi ákwà, onye gbasara ya dị ka ụlọikwuu a ga-ebi ebi”. Ee, e setịrị eluigwe dị ka ezigbo anwụrụ ọkụ nke nwere pampi nke ìhè sitere na kpakpando niile, ma ndị ukwu ma ndị nta, ọkachasị ndị nke nọ n’ụyọkọ kpakpando nke anyị bụ́ ebe e debere usoro mbara igwe, nke a kpọrọ Milky Way.[xvii]

Abụ Ọma 104: 19-20 na-egosipụtakwa okike nke 4^th ụbọchị na-ekwu “O mewo ọnwa ka ọ bụrụ oge a kara aka, anyanwụ matara nke ọma ebe ọ na-ada. I n causeme ka ọchichiri b ,a, ka o we buru abali. N'ime ya ka anụ ọhịa niile nke oké ọhịa na-aga. ”

Fourbọchị nke anọ - Visible Light sources, Seasons, Ikike iji tụọ oge

 

Akụkụ na-esote usoro a ga-ekpuchi 5^th ka 7^th ụbọchị nke Okike.

 

[I] https://www.livescience.com/28098-cambrian-period.html

[Ii] https://www.earthsciences.hku.hk/shmuseum/earth_evo_04_01_pic.html

[iii] Oge Oge Geologic. Hụ njikọ ndị a maka usoro ikwu maka oge Geologic  https://stratigraphy.org/timescale/

[iv] https://stratigraphy.org/timescale/

[v] https://biblehub.com/hebrew/776.htm

[vi] https://www.google.com/search?q=genus+of+plants

[vii] Lee Biblehub https://biblehub.com/text/genesis/1-14.htm, https://biblehub.com/text/genesis/1-15.htm wdg

[viii] https://biblehub.com/hebrew/1961.htm

[ix] Maka ama ndi ozo:  https://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?feature=716#:~:text=NASA%20scientists%20using%20data%20from,Dr.

[X] Maka ozi ọzọ hụ ihe atụ https://www.timeanddate.com/astronomy/axial-tilt-obliquity.html na https://www.timeanddate.com/astronomy/seasons-causes.html

[xi] https://www.greenwichpocketwatch.co.uk/history-of-the-pocket-watch-i150#:~:text=The%20first%20pocket%20watch%20was,by%20the%20early%2016th%20century.

[xii] Maka ama ndi ozo banyere oge iji hu ihe, lee https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_timekeeping_devices#:~:text=The%20first%20mechanical%20clocks%2C%20employing,clock%20was%20invented%20in%201656.

[xiii] Maka nchịkọta dị mkpirikpi nke John Harrison na elekere ya https://www.rmg.co.uk/discover/explore/longitude-found-john-harrison ma ọ bụ ọ bụrụ na na UK na London, gaa na Greenwich Maritime Museum.

[xiv] https://answersingenesis.org/astronomy/moon/no-ordinary-moon/

[xv] https://assets.answersingenesis.org/img/articles/am/v12/n5/unique-orbit.gif

[xvi] Maka nkọwa zuru ezu, lee isiokwu “Ọnwụ Kraịst, ọ̀ dị ihe àmà ọzọ sitere na Bible maka ihe omume ndị a kọrọ? ”  https://beroeans.net/2019/04/22/christs-death-is-there-any-extra-biblical-evidence-for-the-events-reported/

[xvii] Lee ebe a maka ihe osise nke ụyọkọ kpakpando Milky Way dị ka a na-ahụ site n'ụwa: https://www.britannica.com/place/Milky-Way-Galaxy