Інжілдің генезис кітабы - геология, археология және теология - 4 бөлім

Құру шоты (Жаратылыс 1: 1 - Жаратылыс 2: 4): 5-7 күн

Жаратылыс 1: 20-23 - Жаратылыстың бесінші күні

«Құдай одан әрі қарай былай деді: 'Сулар тірі жандардың тобын құрсын және ұшатын тіршілік иелері жер бетінде аспан кеңістігінде ұшып жүрсін. Құдай ұлы теңіз құбыжықтарын және кез-келген тірі жанды жаратты, олар сулар түріне қарай, әр қанатты ұшатын тіршілік иелері түріне қарай бұрылды ». Құдай оның жақсы екенін көрді ».

«Осымен Құдай оларға 'Жемісті болыңдар, көбейіңдер және теңіз бассейндеріндегі суларды толтырыңдар, жер бетінде ұшатын тіршілік иелері көбейсін' деп батасын берді. Бесінші күні кеш болды, ал таң болды ».

Су тіршілік иелері және ұшатын тіршілік иелері

Жыл мезгілдері орын алуы мүмкін болғандықтан, келесі жаратылыс күні тірі жаратылыстардың екі үлкен коллекциясы құрылды.

Біріншіден, балықтар және суда тіршілік ететін барлық тіршілік иелері, мысалы теңіз анемондары, киттер, дельфиндер, акулалар, цефалоподтар (кальмар, сегізаяқ, аммониттер, амфибиялар және т.б.) - тұщы және тұзды сулар.

Екіншіден, жәндіктер, жарғанаттар, птерозаврлар мен құстар сияқты ұшатын тіршілік иелері.

3-ші күндегі өсімдік жамылғысындағы сияқты, олар да көптеген варианттарды шығаруға қабілетті генетикалық қабілетке ие болып, түрлеріне қарай құрылды.

Тағы да еврей сөзі «жаратылған» деген мағынадағы «бара» қолданылады.

Еврей сөзі «таннин» «ұлы теңіз құбыжықтары» деп аударылады. Бұл еврей сөзінің мағынасын дәл сипаттау. Бұл сөздің түбірі белгілі бір ұзындықтағы жаратылысты көрсетеді. Ағылшын тіліндегі ескі аудармалар бұл сөзді «айдаһар» деп жиі аударатыны қызықты. Көптеген көне дәстүрлерде айдаһар деп атаған ірі теңіз құбыжықтары (және құрлық құбыжықтары) туралы айтылады. Осы жаратылыстарға берілген сипаттамалар және кездейсоқ суреттер көбінесе заманауи ғалымдардың плезиозаврлар мен мезозаврлар және құрлықтағы динозаврлар сияқты теңіз жануарларына берген суреттері мен сипаттамаларын еске түсіреді.

Жыл мезгілдері мен күн, ай мен жұлдыздармен бірге ұшатын тіршілік иелері және теңіз құбыжықтары шарлай алатын еді. Шынында да, олардың кейбіреулері үшін жұптасу уақыты аймен, ал басқалары үшін қоныс аудару уақыты анықталады. Еремия 8: 7-де айтылғандай «Тіпті көктегі ләйлек - ол өз уақыттарын жақсы біледі; тасбақа, шапшаң және бұлбұл - олар әрқайсысының кіру уақытын жақсы сақтайды ».

Сондай-ақ, жердің үстінен ұшатын тіршілік иелерінің ұшып жүретінін, бірақ олардың айырмашылығын атап өту керек бетінде аспан кеңістігінің (немесе ғарыштың) ішінде емес, ғаламда немесе.

Құдай бұл жаңа туындыларға батасын берді және олардың жемісті әрі көп болатындығын, теңіз бассейндері мен жерді толтыратынын айтты. Бұл оның жаратылысына деген қамқорлығын көрсетті. Шынында да, Матай 10:29 еске салғандай, «Екі торғай ұсақ тиынға сатылмай ма? Алайда олардың ешқайсысы сенің Әкеңнің хабарынсыз жерге құлап түспейді ”  Ия, Құдай өзінің барлық жаратылыстарына, әсіресе адамдарға, біздің басымызда қанша шаш бар екенін білуге ​​тырысқан Иса туралы ойлайды. Өте сирек кездесетін өсіп келе жатқан түктер болмаса, біз түгелдей таз болмасақ та, біз мұны білмейміз!

Сонымен, теңіз тіршілік иелері мен ұшатын тіршілік иелерінің жаратылуы бір-бірімен байланысты тіршілік иелерін тұрақты түрде жасаудың тағы бір қисынды қадамы болды. Жарық пен қараңғылық, содан кейін су және құрғақ жер, содан кейін өсімдік жамылғысы, содан кейін жануарлар мен теңіз жануарларына тамақ пен бағыт-бағдар беретін ашық жарық жұлдыздары пайда болды.

Жаратылыс 1: 24-25 - Жаратылыстың алтыншы күні

«²⁴Құдай әрі қарай: “Жер тірі жандарды түрлеріне қарай, үй жануарлары мен қозғалатын жануарлар мен жердегі жабайы аңдарды түріне қарай шығарсын”, - деді. Бұл солай болды. ²⁵ Құдай жердегі жабайы аңдарды түріне қарай, үй жануарларын да түріне қарай, жердегі барлық қозғалатын жануарларды да түріне қарай жасады. Құдай оның жақсы болғанын көрді ».

Құрлықтағы жануарлар және үй жануарлары

Үшінші күні өсімдіктерді, ал бесінші күні теңіз және ұшатын тіршілік иелерін жаратқан Құдай енді үй жануарларын, қозғалатын немесе қозғалатын жануарлар мен жабайы аңдарды жаратты.

Бұл тұжырымдамада үй жануарлары олардың қолға үйретілуге ​​бейімділігі немесе қабілетін көрсететін түрлеріне қарай жасалған, ал ешқашан қолға үйретілмейтін жабайы аңдар болған.

Адамдардан басқа тірі жаратылыстарды құру аяқталды.

Жаратылыс 1: 26-31 - Жаратылыстың алтыншы күні (жалғасы)

«²⁶ Құдай одан әрі қарай былай деді: «Өз бейнемізге сай адам жасайық, оларға теңіздегі балықтар мен көктегі ұшатын тіршілік иелері, үй жануарлары, бүкіл жер беті мен барлық қозғалушылар бағынышты болсын. жер бетінде қозғалатын жануар ». ²⁷ Құдай адамды өз бейнесінде жаратты, оны Құдайдың бейнесінде жасады; Ол оларды ерлер мен әйелдер жасады. ²⁸ Бұдан әрі Құдай оларға батасын берді және Құдай оларға былай деді: “Жемісті болып, көбейіңдер, жерді толтырып, оны бағындырыңдар, теңіздегі балықтар мен көктегі ұшатын тіршілік иелері мен бүкіл тіршілік иелерін бағындырыңдар. жер ».

²⁹ Құдай әрі қарай былай деді: «Мен сендерге бүкіл жер бетінде өсетін барлық тұқымды өсімдіктерді және тұқым беретін ағаштың жемісі болатын барлық ағаштарды бердім. СІЗ оның тамақ ретінде қызмет етуіне мүмкіндік беріңіз. ³⁰ Сондай-ақ жердегі барлық жабайы аңдарға, көктегі барлық ұшатын тіршілік иелеріне және жер бетінде тіршілік ететін барлық тіршілік иелеріне мен барлық жасыл өсімдіктерді тамақ үшін бердім ». Бұл солай болды.

³¹ Осыдан кейін Құдай оның жасағанының бәрін көрді. [өте жақсы] болды. Алтыншы күні кеш болды, ал таң болды.

Адам

Алтыншы күннің екінші бөлігінде Құдай адамды өзіне ұқсас етіп жаратты. Бұл оның қасиеттері мен қасиеттерін білдіреді, бірақ бірдей деңгейде емес. Ол жаратқан еркек пен әйел барлық жаратылған жануарларға билігі болуы керек еді. Сондай-ақ оларға жерді адамдармен толтыру (артық емес) тапсырма берілді. Адамдардың да, жануарлардың да тамақтануы бүгінгі күнмен ерекшеленді. Екі адамға да жасыл өсімдіктер тек тамақтану үшін берілген. Бұл дегеніміз, ешқандай жануарлар жыртқыш ретінде жаратылмаған, демек, оларда қоқыс жинаушылар болмаған. Сонымен қатар, бәрі жақсы болды.

Адамның жаратылуы Жаратылыс 1-де егжей-тегжейлі талқыланбағанын ескеру маңызды, өйткені бұл бүкіл жаратылыс кезеңіне шолу жасайды.

Жаратылыс 2: 1-3 - Жаратылыстың жетінші күні

«Осылайша көктер мен жер және олардың барлық әскерлері аяқталды. ² Жетінші күні Құдай өзінің жасаған жұмысын аяқтап, өзінің жасаған барлық жұмыстарынан жетінші күні демалды. ³ Құдай жетінші күнге батасын беріп, оны қасиетті етті, өйткені ол Құдай жасау үшін жасаған барлық жұмыстарынан демалды ”.

Демалыс күні

Жетінші күні Құдай жаратылысын аяқтап, демалды. Бұл кейінірек Мұсаның заңына сенбі күнін енгізуге негіз береді. Мысырдан шығу 20: 8-11-де Мұса демалыс күнінің себебін түсіндірді «Сенбілік күнді қасиетті деп санау, ⁹ Сіз қызмет көрсетесіз және барлық жұмысыңызды алты күн жасауыңыз керек. ¹⁰ Бірақ жетінші күн - сенің Құдайың Ехобаға арналған демалыс күні. Ешқандай жұмыс істеуге болмайды: сен де, ұлың да, қызың да, күңің де, күңің де, үй жануарың да, сенің қақпаңда тұратын келімсектер де. ¹¹ Алты күн ішінде Ехоба аспан мен жерді, теңізді және ондағы барлық нәрсені жасады, ал жетінші күні демалды. Сондықтан Ехоба сенбі күнін жарылқап, оны қасиетті ете түсті ”.

Құдайдың алты күн жұмыс істегені мен исраилдіктердің алты күн жұмыс істегені, сосын жетінші күні Құдай істегендей тынығуы арасындағы тікелей салыстыру болды. Бұл жаратылыс күндері әр 24 сағатта болатындығын түсінуге салмақ қосар еді.

Жаратылыс 2: 4 - қысқаша мазмұны

“Бұл аспан мен жердің жаратылған кезіндегі тарихы, Ехоба Құдай жер мен көкті жаратқан күні”.

Колофондар және тол^eнүктелер[i]

Сөйлем “Ехоба Құдай жер мен көкті жаратқан күні” Кейбіреулер бұл жасау күндері 24 сағат емес, ұзақ уақыт болған деп болжау үшін қолданған. Алайда, кілт «ішінде». Жаратылыс 1-тарауда еврей сөзі «Йом» өздігінен қолданылған білікті «болуы-», жасау “Бе-йом”[ii] бұл «күндізгі» немесе ауызекі тілде «қашан» дегенді білдіреді, демек, ұжымдық уақыт кезеңіне сілтеме жасайды.

Бұл аят Жаратылыс 1: 1-31 және Жаратылыс 2: 1-3 тармақтарындағы аспан мен жердің тарихына арналған аят болып табылады. Бұл а деп аталатын нәрсе «итеру^eнүкте ” фраза, оған дейінгі үзіндінің қысқаша мазмұны.

Сөздік анықтайды «итеру^eнүкте ” ретінде «тарих, әсіресе отбасылық тарих». Ол сонымен қатар колофон түрінде жазылған. Бұл сына жазуы бар тақтайшаның соңындағы кәдімгі жазба құрылғы болатын. Онда баяндаудың атауы немесе сипаттамасы, кейде датасы, әдетте жазушының немесе иесінің аты-жөні көрсетілген сипаттама беріледі. Мұсылмандар Жаратылыс кітабын құрастырып, жазғаннан 1,200 жыл өткен соң, Александр Македонский кезінде колофондар әлі де кең таралған деген дәлелдер бар.[iii]

Жаратылыс 2: 4-тегі колофон келесі түрде жасалған:

Сипаттама: «Бұл жаратылған уақыттағы аспан мен жердің тарихы».

Қашан: Жазба оқиғалардан көп ұзамай болғанын білдіретін “күн мен уақытта” “жер мен көкті жаратқан”.

Автор немесе иесі: Мүмкін «Иеһова Құдай» (алғашқы 10 өсиетке сәйкес жазылуы мүмкін).

Жаратылыстың басқа бөлімдері мыналарды қамтиды:

• Жаратылыс 2: 5 - Жаратылыс 5: 2 - Адам жазған немесе оған тиесілі планшет.
• Жаратылыс 5: 3 - Жаратылыс 6: 9а - Нұх жазған немесе оған тиесілі планшет.
• Жаратылыс 6: 9б - Жаратылыс 10: 1 - Нұхтың ұлдары жазған немесе оларға тиесілі планшет.
• Жаратылыс 10: 2 - Жаратылыс 11: 10а - Шем жазған немесе оған тиесілі планшет.
• Жаратылыс 11: 10б - Жаратылыс 11: 27а - Терах жазған немесе оған тиесілі планшет.
• Жаратылыс 11: 27б - Жаратылыс 25: 19а - Ысқақ пен Ысмайыл жазған немесе оларға жататын планшет.
• Жаратылыс 25: 19б - Жаратылыс 37: 2а - Жақып пен Есау жазған немесе оған жататын планшет. Есаудың шежіресі кейінірек қосылған болуы мүмкін.

Жаратылыс 37: 2б - Жаратылыс 50:26 - Джозефтің папирусқа жазуы мүмкін және ол колофонсыз.

Осы кезде Мұсаның Жаратылыс кітабын қалай жазғанына қандай дәлел бар екенін қарастырған дұрыс болар еді.

Мұса және Жаратылыс кітабы

Мұса перғауынның үйінде білім алған. Осылайша ол оқуды және сына жазуды, сол кездегі халықаралық тілді, сондай-ақ иероглифтерді үйренуге машықтанған болар еді.[iv]

Өзінің дереккөздерін келтіре отырып, ол барлық жақсы ғылыми жұмыстарда орын алған өте жақсы жазу тәжірибесін көрсетті. Оның дайындығын ескере отырып, қажет болған жағдайда, ол сына жазуды аудара алатын еді.

Жаратылыстағы жазбалар оның дереккөздері болған ескі құжаттардың тікелей аудармасы немесе жиынтығы ғана емес. Ол сондай-ақ исраилдіктер мен оның тыңдаушылары бұл жерлердің қай жерде екенін түсінуі үшін, ол жер аттарын жаңартып отырды. Егер Жаратылыс 14: 2,3,7,8,15,17 қарасақ, бұған мысал келтіруге болады. Мысалы, v2 “Бела патшасы (яғни Зоарды айтады) », v3 “Сиддимнің алқабы, ол - Тұзды теңіз”, және т.с.с.

Түсіндірмелер де қосылды, мысалы, Жаратылыс 23: 2,19 “Сара Кирият-Арбада, яғни Хебронда, Қанахан жерінде қайтыс болды”, бұл исраилдіктер Қанаханға кірерден бұрын жазылғанын көрсетеді, әйтпесе Қанаханды қосу қажет болмас еді.

Сондай-ақ, бұдан бұрын болмаған жер атаулары да бар. Мысал ретінде Жаратылыс 10: 19-да Хамның ұлы Қанаханның тарихы келтірілген. Онда сонымен бірге кейінірек Ыбырайым мен Лоттың кезінде қиратылған, атап айтқанда Содом мен Гоморра қалаларының, енді Мұсаның заманында болмаған қалалардың атаулары бар.

Түсіндіру мақсатында Мұсаның сиқырлы мәтіннің түпнұсқасына қосуы мүмкін басқа мысалдар:

• Genesis 10: 5 «Осылардың ішінен теңіз халықтары өз аймақтарына өз руларымен тарады, әрқайсысының өз тілдері бар».
• Genesis 10: 14 “Філістірлер кімнен шыққан”
• Жаратылыс 14: 2, 3, 7, 8, 17 географиялық түсініктемелер. (Жоғарыдан қараңыз)
• Genesis 16: 14 «Ол әлі де бар, [құдық немесе көктем Ажар қашып кетті] Кадеш пен Бередтің арасында.«
• Genesis 19: 37b “Ол қазіргі моабтықтардың әкесі”.
• Genesis 19: 38b «Ол қазіргі аммондықтардың әкесі».
• Genesis 22: 14b «Осы күнге дейін:« Ол Иеміздің тауында қамтамасыз етіледі », - деп айтылған».
• Жаратылыс 23: 2, 19 географиялық түсініктемелер. (Жоғарыдан қараңыз)
• Genesis 26: 33 «Және осы уақытқа дейін қаланың атауы Бершеба болды».
• Genesis 32: 32 «Сондықтан исраилдіктер осы уақытқа дейін жамбас ұясына байланған сіңірді жемейді, өйткені Жақыптың жамбас ұясы сіңірдің жанына тиген».
• Жаратылыс 35: 6, 19, 27 Географиялық түсініктемелер.
• Genesis 35: 20 «Және бүгінге дейін бұл баған Рахиланың қабірін белгілеп тұр».
• Жаратылыс 36: 10-29 Есаудың шежіресі кейінірек қосылған шығар.
• Genesis 47: 26 «- бүгін де күшінде -»
• Genesis 48: 7b “Яғни Бетлехем”.

Мұсаның кезінде еврей болған ба?

Бұл кейбір «негізгі ағым» ғалымдары дауласады, ал басқалары бұл мүмкін болды дейді. Еврей жазбасының ерте нұсқасы болған ба, жоқ па, Жаратылыс кітабы курсивтік иероглифтермен немесе иератикалық египет жазуларының алғашқы түрінде жазылуы мүмкін еді. Сонымен қатар, Израильдіктер бірнеше ғасырлар бойы құлдықта болған және Мысырда өмір сүргендіктен, олар иероглифтерді немесе жазудың басқа түрін білетіндіктерін ұмытпаған жөн.

Алайда ерте жазылған еврей тіліндегі дәлелдерді қысқаша қарастырайық. Толығырақ қызығушылық танытқандар үшін «Дәлелдер үлгілері» сериясындағы «Мұсаның дауы» атты өте жақсы 2 бөлімдік бейне бар (олар өте жақсы ұсынылады), ол қолда бар дәлелдерді көрсетеді. [v]

Мұсаның Мысырдан шығу кітабын көзімен көріп, Жаратылыс кітабын жаза алуы үшін 4 маңызды жайттың бәрі рас болуы керек. Олар:

1. Жазу Мысырдан көшу уақытына дейін болуы керек еді.
2. Жазба Египетте болуы керек.
3. Алфавит болуы керек жазу.
4. Бұл еврейше жазу түрі болуы керек еді.

Жазбаша сценарийлердің жазбалары (1) «Прото-Синиатикалық» деп аталады[vi] [VII] Египетте табылған (2). Оның алфавиті (3) болды, ол Египет иероглифтерінен мүлдем өзгеше болды, дегенмен кейбір кейіпкерлерде айқын ұқсастықтар бар және (4) бұл сценарийдегі жазбаларды еврей сөздері ретінде оқуға болады.

Бұл жазбалар (1) барлығы Аменемхат III-тің 11 жылдық кезеңінде жазылған, бұл Жүсіптің заманындағы перғауын болуы мүмкін.[viii] Бұл 12 кезеңінде^th Египет орта патшалығының әулеті (2). Жазбалар Синай түбегінің солтүстік-батыс бөлігіндегі көгілдір кеніштер аймағынан шыққан Синай 46 және Синай 377, Синай 115 және Синай 772 деп аталады. Сондай-ақ, Wadi El-Hol 1 & 2 және Лахун Остракон (Файюм бассейнінің маңынан).

Бұл Мысыр патшалығындағы екінші билеуші ​​ретінде иероглифтерді білгендіктен, Джозефті сценарий мен алфавиттің негізін қалаушы ретінде көрсетуі мүмкін (мүмкін Құдайдың жетелеуімен), бірақ ол еврей де болған. Құдай армандарды түсіндіру үшін онымен де сөйлесті. Сонымен қатар, Египеттің әкімшісі ретінде ол сауатты болуы керек еді және оған қол жеткізу үшін иероглифтерге қарағанда жазбаша байланыстың жылдам түрін қолдануы керек еді.

Егер бұл про-синийлік сценарий шынымен ерте еврей болса, онда:

1. Бұл еврей тіліне сәйкес келе ме? Жауап: иә.
2. Бұл еврейше оқыла ма? Тағы да, қысқа жауап - иә.[ix]
3. Бұл исраилдіктердің тарихымен сәйкес келе ме? Ия, шамамен 15-те^th Біздің дәуірімізге дейінгі ғасыр Египеттен жоғалып, Қанахан жерінде пайда болады.

Иероглиф, синиаттық сценарий, ерте еврейше, ерте грекше салыстыру

Жоғарыда келтірілген қорытындыдан гөрі «иә» жауаптарының сақтық көшірмесін жасауға болатын көптеген дәлелдер бар. Бұл тек қысқаша мазмұндама; алайда Мұсаның Тауратты жазуы мүмкін екендігіне дәлелдер келтіру жеткілікті[x] (Інжілдің алғашқы 5 кітабы) сол кездегі Жаратылыс кітабын қосқанда.

Ішкі дәлел

Мүмкін, сол кездегі исраилдіктер мен Мұсаның сауаттылығы туралы Інжілдің ішкі дәлелдері маңызды шығар. Ехобаның Мұса мен Мұсаның исраилдіктерге келесі тармақтарда не бергеніне назар аударыңыз:

• 17 шығу: 14 “Енді Ехоба Мұсаға мынаны айтты”жазу Бұл кітаптағы естелік ретінде және оны Ешуаның құлағына жеткізеді ... »
• Заңды қайталау 31: 19 «Ал қазір жазу өздеріңе осы әнді және оны Исраил ұлдарына үйретіңдер ”.
• Заңды қайталау 6: 9 және 11: 20 «Сіз керек жазу Оларды [менің өсиеттерімді] үйіңнің есіктері мен қақпаларыңда ”.
• Мысырдан шығу 34:27, Заңды қайталау 27: 3,8 қараңыз.

Бұл нұсқаулар Мұсаның және басқа да исраилдіктердің сауаттылығын қажет етеді. Иероглифтерді қолдану мүмкін емес еді, тек алфавиттік жазба тіл мұның бәрін жасай алатын еді.

Мұса Заңды қайталау 18: 18-19-да Ехоба Құдайдың уәдесін жазды, ол: «Мен олар үшін сен сияқты өз бауырларының арасынан пайғамбар шығарамын; Мен сөзімді оның аузына саламын, ол оған мен бұйырғанның бәрін міндетті түрде айтады. ¹⁹ Менің атымнан сөйлейтін сөздерімді тыңдамайтын адам мен одан есеп талап етемін ».

Бұл пайғамбар Иса болған, өйткені Петір Исаның өлімінен кейін көп ұзамай ғибадатханада тыңдап тұрған яһудилерге 3: 22-23 тармақтарында айтқан.

Сонымен, бұл жерде Иоанн 5: 45-47-де жазылған соңғы сөздің Исаның айтқаны орынды шығар. Парызшылдармен сөйлескенде ол айтты «Мен сені Әкенің алдында айыптаймын деп ойлама; сені айыптайтын біреу бар, сен оған үміт артқан Мұса. Егер сен Мұсаға сенсең, маған сенер едің, өйткені ол мен туралы жазды. Бірақ егер сіз сол адамның жазбаларына сенбесеңіз, менің сөздеріме қалай сенесіз? ».

Ия, Құдайдың ұлы Исаның айтуы бойынша, егер біз Мұсаның сөздеріне күмәнданатын болсақ, онда бізде Исаның өзіне сенуге ешқандай себеп жоқ. Сондықтан Мұсаның Жаратылыс кітабын және Таураттың қалған бөлігін жазғанына сенімді болу өте маңызды.

Осы серияның келесі мақаласы (5-бөлім) Жаратылыс 2: 5 - Жаратылыс 5: 2-де жазылған Адам (және Хауа ана) тарихын зерттей бастайды.

[i] https://en.wikipedia.org/wiki/Colophon_(publishing)  https://en.wikipedia.org/wiki/Jerusalem_Colophon

[ii] https://biblehub.com/interlinear/genesis/2-4.htm

[iii] https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1881-0428-643 , https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1881-0428-643

[iv] Египетте 1888 жылы Телл-эль-Амарнадан Палестина шенеуніктерінің сол кездегі Египет үкіметімен хат жазысқан сына жазу тақталары табылды. https://en.wikipedia.org/wiki/Amarna_letters

[v] https://store.patternsofevidence.com/collections/movies/products/directors-choice-moses-controversy-blu-ray Бұл Netflix-те ақысыз немесе жалға алуға болады. Сериалдың трейлерлері Youtube-та мақаланы жазу кезінде тегін қарауға қол жетімді (тамыз 2020) https://www.youtube.com/channel/UC2l1l5DTlqS_c8J2yoTCjVA

[vi] https://omniglot.com/writing/protosinaitc.htm

[VII] https://en.wikipedia.org/wiki/Proto-Sinaitic_script

[viii] Джозефтің Аменемхат III-мен кездесуін дәлелдеу үшін қараңыз “Дәлелдер үлгілері - Мысырдан шығу” Тим Махони және “Мысырдан шығу, аңыз немесе тарих” Дэвид Роль Жүсіп пен Жаратылыс 39-45-те тереңірек қарастыру керек.

[ix] Алан Гардинер өзінің «Египеттік семит алфавитінің шығу тегі» кітабында айтады «Белгісіз сценарийдің алфавиттік кейіпкеріне қатысты мәселе өте үлкен ... Семит сөздері ретінде аударылған бұл атаулардың мағынасы [еврейше] 17 жағдайда қарапайым немесе сенімді.Ол 1904-1905 жж. Питерлердің Серабит Эль-Хадимде тапқан прото-синиатикалық сценарийі туралы айтады.

[x] Жаратылыс, Мысырдан шығу, Леуіліктер, Сандар, Заңды қайталау, жалпы Тора (Заң) немесе Бесінші (5 кітап) деп аталады.

Тадуа

Тадуа мақалалары.